دانشگاه شهید بهشتیپژوهشنامه نقد ادب عربی2588-68351120110220مبانی زیباییشناسی متن در زبان عربی98179FAحمیدرضا میرحاجیعضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبائیJournal Article20150513متن به عنوان ابزاری در جهت انتقال مفاهیم و معانی میبایست از ساختار و چارچوبی برخوردار باشد که اولاً بتواند در برگیرندة تمامی مقصود صاحب کلام باشد و ثانیاً وظیفة انتقال معنی را به مخاطب به نحو احسن انجام دهد. بهراستی متن باید دارای چه ویژگیهایی باشد که در این فرایند گیرندگی و فرستندگی از صفت زیبایی برخوردار شود؟ در میان ادبای قدیم صفت زیبایی با موضوعات زبانی ارتباط بیشتری داشت. مسائل زبانی از قبیل لفظ و ساختار و نظام حاکم بر جمله بیشترین تأثیر را در زیبایی متن داشتند. در ادبیات مدرن نقش زبان تضعیف شده و این نقش به گیرنده انتقال پیدا کردهاست. البته این نکته را نمیبایست از نظر دور بداریم که نوع نگاه ما به زیبایی متن برخاسته از جهانبینی و مبانی نظری ما است. باید بپذیریم که زیبایی در فصاحت و بلاغت جمله خلاصه نمیشود. وظیفة متن پرواز دادن مخاطب و کشاندن او به جهان حقیقت است!دانشگاه شهید بهشتیپژوهشنامه نقد ادب عربی2588-68351120110220بررسی و نقد ساختار و محتوای شعر سپید عربی98180FAعبدالعلی فیض الله زادهاستادیار دانشگاه شهید بهشتیعلی عدالتی نسبدانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتیJournal Article20150513ادبیات عربی با سابقة درخشان و کهن خود نماد فرهنگ عظیمی است که در تعامل با سایر ملل، بر آنها تأثیر گذاشته و از آنها تأثیر پذیرفتهاست. شعر عربی با تأثیرپذیری از غرب و بر اساس سنت تطور، فراز و نشیبهای زیادی به خود دید و مراحل مختلفی را طی نمود. این امر باعث خروج از سبک سنتی سرودن شعر و طغیان علیه دو عنصر اساسی شعر کلاسیک یعنی وزن و قافیه شد. قصیدة عروضی خلیل پس از طی مسیری طولانی به شعر نو متصل شد که نخستین جرقههای آن با موشحات زدهشد و بعد از آن شعر آزاد و نهایتاً شعر سپید، نماد کامل عصیان و تمرد از سبک شعری قدیم با کنار گذاشتن وزن، قافیه و موسیقی خارجی و پناه بردن به موسیقی درونی شکل گرفت. این قصیده دارای فقراتی کوتاه و عاری از وزن و قافیه و موسیقی خارجی است و دو عنصر اصلی آن نبر(تن صدا) و ایقاع (آهنگ) است. شعر سپید از لحاظ میزان تأثیرپذیری از غرب و میزان تأثیر آن بر عرصة ادبیات عرب در دو حوزة شعر و نثر، و بررسی وجوه اختلاف آن با سایر گونههای شعری جدید حائز اهمیت است. در این پژوهش شعر سپید از لحاظ شکل، ساختار و محتوا با تکیه بر اشعار شاعران این گونة شعری بررسی میشود، وجوه اختلاف آن با شعر قدیم و گونههای شعری جدید و نقدهایی که بر آن وارد می شود، نیز بیان میگردد.دانشگاه شهید بهشتیپژوهشنامه نقد ادب عربی2588-68351120110220جلوههای پایداری در برخی آثار سحر خلیفه98181FAصلاحالدین عبدیاستادیار دانشگاه بوعلی سینانسرین عباسیدانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه بوعلی سیناJournal Article20150513ادبیات پایداری نوعی از ادبیات متعهد است که از طرف پیشروان فکری جامعه بهوجود میآید در برابر تهدیداتی که حیات مادی و معنوی را به خطر میاندازد. این گونة ادبی با زبانی صریح بیان میشود و با توجه به شرایط و مقتضیات هر دورة تاریخی، جلوه و نحوة بروز و ظهور آن میتواند متفاوت با دورة دیگر باشد. ادب مقاومت فلسطین یکی از پرشورترین و دردآلودترین ادبیات مقاومت جهان است. سحر خلیفه از نویسندگان مشهور مکتب واقعگراست که در میان فریادها و صفیر گلولهها بهزیبایی، مصائب و مشکلات جامعة فلسطینی را بیان میکند. وطن-پرستی، ایجاد امید، توجه به فرهنگ بومی، دعوت به بیداری زن، از مهمترین مضامین پایداری در رمانهای وی میباشد. او مشارکت زن را جزء جدایی ناپذیر از مسئلة مقاومت می-داند. این پژوهش به شیوة تحلیلمحتوا به بررسی مضامین پایداری در دو رمان الصبار و عباد الشمس میپردازد.دانشگاه شهید بهشتیپژوهشنامه نقد ادب عربی2588-68351120110220زیباییشناسی رنگ آبیدر اشعار عبدالوهاب البیاتی98182FAطیبه طیبه سیفیاستادیار دانشگاه شهید بهشتیJournal Article20150513رنگها از آغاز زندگی بشر تا به امروز در زندگی او حضور فعال داشته و نقشهای گوناگونی را ایفا کردهاند. رنگها علاوه بر تأثیرگذاری در زندگی فردی و اجتماعی انسان، گاه موجب بروز خلاقیتها و استعدادهای نهفته در انسان شدهاست. حضور رنگها در آثار هنرمندان در کنار زیبایی اثر بر تأثیر آن بر مخاطب میافزاید؛ لذا شاعران با آگاهی از تأثیرات رنگها، به آنها توجه خاصی کرده و از دیرباز آثارشان را به رنگها و ترکیبهای رنگین مزین کردهاند. شاعران معاصر نیز در نگاه به رنگها گاه به تأثیر و زیبایی بصریشان و گاه به تأثیر احساسی آنها اهتمام ورزیدهاند؛ آنها به معانی سمبلیک رنگها نیز توجه کردند تا از این طریق حقایق ذهنی خویش را به شکل سمبل یا نماد نشان دهند. بیاتی از جمله شاعرانی است که نگاهش به رنگها، بهویژه آبی، از زیبایی بصری و حالات احساسی و گاه معانی سمبلیک آن متأثر است؛ لذا در مقالة حاضر تلاش شده تا با توجه به نوع نگاه شاعر به رنگ آبی و معانی و دلالتهای مختلف این رنگ، جنبههای زیباییشناختیاش در اشعار او کشف و معرفی شود. بررسی آماری رنگ آبی و تحلیل آنها در اشعار بیاتی بیانگر این است که این رنگ، نه تنها رنگ محبوب بیاتی است؛ بلکه در اشعارش فقط در معانی مثبت بهکار رفتهاست. و علاوه بر معانی وضعی این رنگ، معانی سمبلیک آنها نیز در آثار این شاعر جایگاه ویژهای را به خود اختصاص دادهاست، ضمن اینکه آبی در اشعار او هم بر معانی نمادین رایج در اشعار دیگر شاعران، و هم بر معانی نمادین جدیدی دلالت دارد.دانشگاه شهید بهشتیپژوهشنامه نقد ادب عربی2588-68351120110220منابع عربی در تبیین فرهنگ و ادب فارسی98183FAوحید سبزیانپوردانشیار دانشگاه رازیJournal Article20150513هدف ما در این مقاله ترسیم نقش مهم منابع عربی در شرح و تفسیر متون ادب فارسی و تبیین مبانی فرهنگ ایرانی است زیرا بسیاری حقایق مربوط به فرهنگ و ادب ایرانزمین در لایههای ستبر متون عربی مدفون شده و محققان ما توجه کمتر بدان دارند. این در حالی است که در شرح متون ادب فارسی، استناد به متون عربی به گونهای صورت میگیرد که نه تنها نقشی در تبیین سرچشمههای فکری ایرانیان ندارد بلکه موجب کج فهمی و تفسیر نادرست ادب فارسی میشود زیرا بسیاری از مضامین ادب فارسی را بدون اشاره به پیشینة ایرانی آنها به منابع عربی ارجاع میدهند. عبدالحسین زرین کوب، حدود 60 مضمون از گلستان سعدی را با آثار ادبی قبل از سعدی مقایسه کرده و در متون ادب فارسی، عربی و دینی شواهدی از تأثیرپذیری سعدی ارائه کردهاست. در این میان فقط به پیشینة ایرانی دو مورد از شصت مورد مذکور اشاره کردهاست؛ درحالیکه بنا به ادعای این مقاله، لایههای فکری و فرهنگی ایرانیان باستان، در گلستان سعدی به قدری محکم و استوار است که با استناد به منابع عربی، دست کم 27 مورد از این 60 عنوان را در ذهن و زبان نیاکان باستانی ما میتوان پیدا کرد.دانشگاه شهید بهشتیپژوهشنامه نقد ادب عربی2588-68351120110220بررسی تطور ساختاری دو قصیدة جاهلی و اسلامی از حسان بن ثابت با نظر به مکتب ساختارگرایی98184FAغلامعباس رضاییدانشیار دانشگاه تهرانابوبکر محمودیکارشناسی ارشد دانشگاه تهران0000-0001-7100-8753Journal Article20150513حسان بن ثابت انصاری از جمله شاعران مخضرمی است که اشعار زیادی در دورة جاهلی و اسلامی از وی به یادگار ماندهاست. اشعار هر دو دوره از زندگانی شاعر دارای شاخصها و مشخصههایی است که هر دو دوره از اطوار شعری شاعر را از یکدیگر متمایز میکند. نگارندگان در این مقاله دو قصیدة جاهلی و اسلامی از شاعر را بر پایة مکتب ساختارگرایی مورد بررسی قرار دادهاند، و ثابت کردهاند که قصیدة جاهلی شاعر از نظر اسالیب هنری و زیباشناختی در مقایسه با قصیدة اسلامی وی در مرتبة بالاتری قرار دارد. مقایسة بین این دو قصیده، بدون هرگونه پیش داوری قبلی انجام گرفته و بیشتر نظر به خود قصاید بودهاست. با توجه به مقایسة فوق و چند مقایسة دیگر بین اشعار جاهلی و اسلامی حسان میتوان گفت که عموم قصاید جاهلی حسان از منظر ساختاری و مسایل زیباشناختی در مرتبة بالاتری از قصاید اسلامی وی قرار دارند. بررسی ساختاری اشعار هر دو دوره از زندگانی حسان، در سه سطح آوایی( ایقاعی- صرفی)، دلالی (واژگانی- جانشینی) و نحوی ( همنشینی- ترکیبی) صورت پذیرفتهاست. عموم قصاید جاهلی شاعر از منظر آوایی و دلالی در مرتبة بالاتری قرار دارند، و از نظر ادبی شاعرانهتر و هنرمندانهتر هستند زیرا میزان بهرهگیری شاعر از مسایل هنری و زیباشناختنی بیشترو ملموستر بوده و این امری است که حتی توجه ناقدان قدیمی مانند اصمعی و ابن سلام و دیگران را به خود جلب کردهاست، اما از منظر نحوی یا همنشینی بین قصاید این دو برهه اختلاف بینی مشهود نیست، زیرا تغییرات نحوی زمانبر بوده و به سادگی در حیطة زبانی رخ نمیدهد.دانشگاه شهید بهشتیپژوهشنامه نقد ادب عربی2588-68351120110220واکاوی مفهوم شعر با نظر به دیدگاه حازم القرطاجنی98185FAسید محمد باقر حسینیدانشیار دانشگاه فردوسی مشهداحمدرضا حیدریان شهریاستادیار دانشگاه فردوسی مشهدJournal Article20150513تعریف دقیق شعر و بیان چیستی و ماهیت آن با وجود تمام تلاشهایی که تا کنون در این باره صورت گرفته، هنوز به نتیجهای قطعی و مسلّم نرسیدهاست؛ از افلاطون و ارسطو گرفته تا فلاسفه، ناقدان و ادیبان پس از آنان هر یک به نحوی کوشیدهاند تا تعریفی جامع از شعر به دست دهند؛ شاعران، ادیبان و ناقدان گوناگون، دربارة خاستگاه شعر و ماهیت آن، هدف شعر، زبان و تصویر شعر، کارکرد شعر و عوامل مؤثر در سرودن آن، خیالانگیز بودن یا نبودن آن و کاذب یا صادق بودنش، دیدگاههای گوناگونی را ارائه کردهاند که هر یک جای بحث و بررسی دارد. نگارندگان در این جستار خواهند کوشید تا در آغاز پس از معرفی شعر در بستر بافتهای گوناگون تاریخی، فلسفی و ادبی که آن را فرا گرفته است، چکیدهای از آراء تنی چند از صاحبنظران و ناقدان غربی -نظر به اینکه در وضع و تدوین اصول و قوانین شعر، پیشگام بودند و پس از آن نیز، تأثیری غیرقابل انکار بر رخدادهای این حوزه داشتند- را ارائه نمایند و پس از آن دیدگاه ناقدان، ادبیان و فیلسوفان برجستة عربی را دربارة شعر بیان نمایند و در ادامه پس از گذری کوتاه به زندگی حازم القرطاجنی به بیان چیستی و ماهیت شعر، منشأ و خاستگاه شعر، کارکرد شعر و تصویر شعری با تکیه بر دیدگاه او بپردازند و آراء و نظریات او را در باب شعر مورد واکاوی قرار دهنددانشگاه شهید بهشتیپژوهشنامه نقد ادب عربی2588-68351120110220روابط بینامتنی نهجالبلاغه با آثار امینالریحانی98186FAابوالحسن امین مقدسیدانشیار دانشگاه تهرانحسن خلفدانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه تهرانسعدالله همایونی حسندانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه تهرانJournal Article20150513براساس نظریة بینامتنیت هر متنی متشکل از عناصری است که ساختة ذهن نویسنده و نگارندگان دیگری -است که مستقیم و غیرمستقیم در آن متن دخالت دارند. از سوی دیگر ارائة تحلیل درستی از سیر تطور ادبیات عربی بدون توجه به فرهنگ گذشتة عربی امکانپذیر نیست. در این جهت امین الریحانی که بیشک یکی از شخصیتهای مؤثر در نهضت ادبی معاصر بهخصوص در حوزة ادب مهجر و قصیدةالنثر است، مورد تحلیل قرار گرفتهاست. تأثیرپذیری امینالریحانی از نهجالبلاغه در نوشتههای او به چشم میخورد، نمونههای این تأثیرپذیری در این مقاله مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.