,
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
چکیده
عزالدین اسماعیل از جمله ناقدانی است که با رویکرد روانشناختی در نقد ادبی معاصر عرب شناخته میشود و از جایگاه ویژهای برخوردار است. مهمترین اثر وی در این زمینه کتاب "التفسیر النفسی للأدب" است. مطالعات او در سه حوزهی تحلیل اثر ادبی، تحلیل شخصیت هنرمند و بررسی فرآیند ابداع اثر ادبی صورت گرفته است. از آنجا که امروزه مبانی روانشناختی موثر در فرآیند خلاقیت ادبی و همچنین تحلیل روانکاوانۀ شخصیت ادیب، در مطالعات نقد ادبی اهمیت ویژهای دارد، بررسی دیدگاههای عزالدین اسماعیل بهعنوان ناقد و ادیبی صاحبنظر در این خصوص ضروری مینماید. بهاین منظور این پژوهش کوشیده است تا با روش توصیفی-تحلیلی، دیدگاههای عزالدین اسماعیل را در این زمینه بررسی کند و به این سوال پاسخ دهد که از نظر عزالدین اسماعیل، محرکهای روانی تا چه حد در خلاقیت ادبی تاثیرگذارند؟ و تحلیل روانکاوانهی شخصیت ادبی از نظر وی چه فوایدی در بر دارد؟ نتیجه این پژوهش نشان داد که وی با استفاده از علم روانشناسی در نقد آثار ادبی به این باور رسیده است که برخی از محرکهای روانی همچون: نِوروز، خودشیفتگی، نبوغ، جنون، خیال و ... تا حدی در خلق اثر ادبی مؤثرند و از دیدگاه او، تحلیل شخصیت ادیب، به فهم اثر ادبی کمک میکند، بهطوری که مثلا، با تحلیل روانکاوانهی شخصیت شاعران قدیم عرب، میتوان به برخی از عوامل ضعف نوع ادبی نمایشنامه در ادبیات قدیم عربی پی برد.
- اسماعیل. عزالدین.(1978م). الأدب و فنونه، ط7، دار لفکر العربی.
- ـــــــــــــــــ(1967م). التفسیر النفسی للأدب، ط1، بیروت: دارالعودة.
- ــــــــــــــــ(1972م). روح العصر، ط1، بیروت: دار الرائد العربی.
- ــــــــــــــــ(2007م). الشعر العربی المعاصر: قضایاه و ظواهره الفنیة و المعنویة، القاهرة: المکتبة الأکادیمیة.
- ــــــــــــــــ(بی‌تا). الفن و الإنسان. القاهرة.
- ــــــــــــــــ(1980). قضایا الإنسان فی الأدب المسرحی المعاصر، القاهرة، دار الفکر العربی.
- پاینده. حسین (1382). گفتمان نقد یا مقالاتی در نقد ادبی، تهران: نشر روزگار.
- حنورة. مصری عبدالحمید(1979م) .الاسس النفسیة للإبداع فی الروایة، القاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
- ــــــــــــــــــــــ(1980م). الاسس النفسیة للإبداع فی المسرحیة، القاهرة: دارالمعارف.
- خلیل، احمد خلیل(1997م). معجم المصطلحات النفسیة-الاجتماعیة، ط1، بیروت، دار الفکر اللبنانی.
- دیچز. دیوید(1379ه ش). شیوه‌های نقد ادبی، ترجمۀ: محمد تقی صدقیانی و غلامحسین یوسفی، چ 5، تهران: انتشارات علمی.
- زکی. احمد کمال(1972م). النقد الأدبی الحدیث أصوله و اتجاهاته، القاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
- سویف. مصطفی(1969م). الأسس النفسیة للإبداع الفنیّ فی الشعر خاصة، دارالمعارف.
- شوقی، احمد(1998م). دیوان احمد شوقی(الشوقیات)، شرحه و ضبطه و قدم له:علی العسلی، بیروت: موسسة الأعلمی للمطبوعات.
- صنعتی. محمد(1380). تحلیل‌های روانشناختی در هنر و ادبیات، تهران: مرکز.
- ضیف. شوقی( بی‌تا). العصر العباسی الثانی، ط12، القاهرة: دار المعارف.
- عبدالحمید. شاکر(1992م). الأسس النفسیة للإبداع الأدبی(فی القصة القصیرة خاصة)، الهیئة المصریة العامة الکتاب.
- عبدالمطلب. محمد(2007م). عزالدین اسماعیل، المجلس الأعلی للثقافة.
- المختاری. زین الدین(1998م). المدخل إلی نظریة النقد النفسی سیکولوجیة الصورة الشعریة فی نقد العقاد نموذجاً، دمشق: منشورات إتحاد الکتاب العرب.
- موللی. کرامت(1392). مبانی روانکاوی فروید-لکان، چاپ هشتم. تهران: نشر نی.
- نویل. جان بلامان(1996م). التحلیل النفسی و الأدب، ترجمه عبدالوهاب ترّو، بیروت، لبنان، منشورات عویدات.
- ولک. رنه و وران. آوستن (1373). نظریه ادبیات، مترجم: ضیاء موحد و پرویز مهاجر. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
- هال. ورنن(1913م). تاریخچۀ نقد ادبی، ترجمه هادی آقاجانی و دیگران(1379ه ش)، تهران: رهنما.
- مجلات:
- ادل. لئون(1374 ه.ش). ادبیات و روانشناسی، بهروز عزبدفتری، تهران: مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم، سال دوم شماره 6، 7، 8.
- ــــــــ(1373 ه.ش). ادبیات و زبانها. ترجمۀ: عزبدفتری، بهروز، پاییز، شماره 6 و 7 و8 از(192-165)
- اسماعیل. عزالدین(1981م). عاشق الحکمة حکیم العشق، فصول، م 2، ص: 50-37
- فرزام‌پور، علی اکبر(1354). خودستایی شاعران، مجله یغما. شهریور 1354 - شماره 324 (صص 377 تا 374)
- پایان‌نامه‌ها:
- ملا. خدیجه(1391 هـ ش). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. عزالدین اسماعیل ناقداً، دانشگاه تربیت مدرس.
- منابع انگلیسی:
- Guilfords, j. p.Factorial angle to psychology, Psychol, rew. 1971, 68, 1-20-
- -Barron, F. Creative Person and Creative Process, New York: Holt, Rinhart Winston, 1969.
)