نویسندگان
1
عضو هیئت علمی گروه زبان وادبیات عرب دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد
2
دکترای فلسفه غرب ومدرس دانشگاه علامه طباطبایی
,
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
چکیده
هیچ انسانی بدون پیش‌فرض نیست و همیشه این پِیش‌فرض‌ها هستند که داوری‌ها و رویکردهای ما نسبت به پدیده‌های جهان را شکل می‌بخشند. مکاتب فکری نیز از این قاعده بیرون نیستند، چون مکاتب فکری می‌توانند مبنای هستی شناختی و یا معرفت‌شناختی و یا ایدئولوژیک داشته باشند. لذا در شکل‌گیری مفاهیم و حوزۀ نظریه‌پردازی نیز مبنای ایدئولوژیک تأثیرگذار است. این مسأله یعنی تأثیر پیش‌فرض‌ها در رویکرد نظریه‌پردازان بلاغت عربی مشاهده می‌شود، چون بلاغت عربی هم در یک بستر تاریخی و تحت‌تأثیر عوامل دینی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی شکل گرفته است. در این مقاله تلاش می‌شود با بررسی و تحلیل دیدگاه متکلمان اشعری و معتزلی ، ردپای ایدئولوژی در تبیین و جهت‌گیری تحلیل مسائل بلاغی، روشن گردد. نتیجه این بررسی آن است که متکلمان مسلمان به ویژه متکلّمان معتزلی، مفاهیم بلاغی را چنان تعریف و تبیین می‌کردند که با مبانی ایدئولوژیک آنان همسو گردد.
- - Fairclough. N: critical discourse analysis, The critical study of language, London, and New York, longman, 1955.
- ـ ریکور، بول، البلاغۀ والشعریۀ والهرمنوطیقا، ترجمه مصطفی ترحال، مجله فکر و نقد، شماره 16، سال 1991.
- ـ عابدی، مهدی، حقیقت و زبان، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، چاپ اول، 1388.
- ـ احمدی، وحیده و کریم‌زده، عبدالله، زبان و مقبولیت ایدئولوژی‌های سیاسی در نظریۀ پُل دومان، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال دهم، شماره دوم، بهار 1394.
- ـ لارین، خورخه، مفهوم ایدئولوژی، ترجمه فریبرز مجیدی، تهران، وزارت امورخارجه،1381
- ـ هیوز، استوارت، هجرت اندیشۀ اجتماعی، ترجمه عزت‌الله فولادوند، طرح نو، تهران، چاپ اول، 1378.
- ـ عضدانلو، حمید، از ایدئولوژی تا گفتمان، اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، شماره 307، بهار و تابستان، 1396
- ـ ابن‌قتیبه، ابومحمد عبدالله‌بن مسلم، عیون‌الاخبار، تصحیح دانی ابن‌منیرالزهوی، المکتبۀ العصریه، بیروت، چاپ اول، 2003.
- ـ ابن‌قتیبه، تأویل مختلف الحدیث، تصحیح رضی فرج العمامی، المکتبۀ العصریه، بیروت، چاپ اول، 2002.
- ـ جاحظ، ابوعثمان عمروبن بحر، البیان والتبیین، تحقیق عبدالسلام هارون، دارالفکر، یروت، 1948، الطبقه الثانیه.
- ـ توحیدی، ابوحیان، الامتاع والمؤانسۀ، تصحیح احمدامین، المکتبۀ العصریه، بیروت، بی‌تا.
- ـ عسکری، ابوهلال، الصناعتین، تصحیح علی محمدالبحجاوی و محمدابوالفضل ابراهیم، المکتبۀ العصریه، بیروت، 1986.
- ـ ابوزهر، محمد، تاریخ‌المذاهب‌الاسلامیه، دارالفکرالعربی، قاهره، بی‌تا.
- ـ بدوی، عبدالرحمن، مذاهب الاسلامیین، دارالعلم، بیروت، 1971.
- ـ الفاخوری، حَنا والجرّ، خلیل، تاریخ الفلسفه العربیۀ، دارالجیل، بیروت، الطبعۀ الثالثه، 1993.
- ـ قصّاب، ولید، التراث النقدی والبلاغی للمعتزله حتی نهایۀ‌القرن السادس الهجری، دارالثقافه، الدوحه، قطر، 1985.
- ـ حسینی، سیدمحمدرضا، علی‌پور، مهدی، درنگی در معناشناسی و ماهیّت‌شناسی تحلیلی واژه «پارادایم»، فصلنامه علمی ـ پژوهش روش‌شناسی علوم انسانی، سال 16 شماره 63، تابستان 1389.
- ـ الجابری، محمدعابد، تکوین العقل العربی، مرکز دراسات الوحدۀ العربیه، بیروت، الطبعۀ العاشره، 2009.
- ـ سرحان، هیثم، استراتیجیۀ التأویل الدلالی عندالمعتزله، نادی التراث، ابوظبی، الطبعۀ الاولی، 2012.
- ـ زرزور، عدنان، الحاکم الجشمی و منهجهُ فی تفسیرالقرآن، در سرالرساله للطباعۀ والنشر، بیروت، الطبعۀ‌الاولی، 1971.
- ـ عبدالجبارالمعتزلی، ابوالحسن، شرح‌الاصول الخمسه، تصحیح عبدالکریم عثمان، مکتبۀ وهبه، قاهره، الطبعۀ الثالثۀ، 1996.
- ـ الظواهری، محمدالحسین، التحقیق التام فی علم الکلام، مکتبۀ النهضۀ المصریه، قاهره، الطبعۀ الاولی، 1939.
- ـ عبدالجبارالمعتزلی، ابوالحسن، المغنی فی ابواب التوحید والعدل، تحقیق ابراهیم مدکور، بی‌جا، بی‌تا.
- ـ الرمانی، عبدالله، النکت فی اعجازالقرآن، تحقیق محمد خلف‌الله و محمدزغلول سلام، درالمعارف، قاهره، 1976.
- ـ الخطابی، حمدبن محمد، البیان فی اعجازالقرآن، تحقیق احمد خلف‌الله و محمد زغلول سلام، درالمعارف، قاهره، 1976.
- ـ ابوزید، نصرحامد، اشکالیات، القراءۀ وآلیات التأویل، المرکزالثقافی العربی، الدارالبیضاء، الغرب، 2005، الطبعۀ السابقه.
- ـ سیوطی، جلال‌الدینی، المزهر فی علوم اللغۀ وانواعها، تحقیق محمد جاءالمولی و دیگران، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1998، الطبقۀ الاولی.
- ـابوزید، نصرحامد، الاتجاه العقلی فی‌التفسیر
- ، دراسۀ فی قضیۀ المجاز فی‌القرآن عندالمعتزله، المرکز الثقافی العربی، بیروت، 1998.
- ـ ابن تیمیۀ، احمدبن عبدالحیم کتاب الایمان، حققّها جماعۀ من‌العلماء با شراف التاشر، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1983.
- ـ خلیل برکه، ابراهیم، ابن‌تیمیّه و جهوده فی‌التفسیر، المکتب الاسلامی، بیروت، 1984.
- ـ ابن‌قتیبه ابومحمدعبدالله‌بن مسلم، الشعروالشعراء، تحقیق احمد محمد شاکر، مطبعۀ التراث العربی، الطبعۀ الثالثۀ، بی‌جا، 1977.
- ـ الجابری، محمدعابد، بنیۀ العقل العربی، المرکز الثقافی العربی، الدارالبیضاء، الغرب، الطبعۀ الاولی، 1986.
- - John R. Searle: (1983). Intentionality: an essay in the philosophy of mind. Cambridge: Cambridge university press.
- - G. Leech. (1983). Principals of Pragmatics, oxford university.
- - مفتاح، محمد، مجهول‌البیان، دارتوبقال للنشر، الدارالبیضاء، الطبعۀ للاولی، 1990.
- ـ القزوینی، خطیب، التلخیص فی علوم‌البلاغۀ، تصحیح عبدالرحمن برقوقی، دارالفکرالعربی، بیروت، بی‌تا.
- ـ ابن‌المعتز، عبدالله، البدیع، تحقیق اغنا طیوس کراتشفوسکی، طبقه لندن، 1935. Political Discourse Analysis; Faircoulgh and Fairclough; Routledge: 2012
)