,
Document Type : علمی - پژوهشی
Abstract
اسطوره ققنوس در شعر محمود درویش با آرمان ملّت مظلوم فلسطین و مبارزه برای رهایی از یوغ اشغالگران صهیونیست، شوق بازپس‌گیری اراضی اشغال شده علیرغم جنگ و کشتار و جنایات فراوان، و نیز تحوّلات شعری‌اش گره خورده است. او ققنوس را به عنوان نماد مقاومت و ایستادگی، و سر برآوردن از خاکستر مرگ بازخوانی کرده است.
ققنوس در شعر محمود درویش از اولین دیوانی که بدان اشاره کرده است یعنی «أحبّک أو لا أحبّک» تا «کزهر اللوز أو أبعد» که آخرین دیوان اوست دستخوش تغییراتی گشته است، که در مقاله حاضر به تحلیل و بررسی ابعاد آن پرداخته‌ایم. مهم‌ترین نتیجه پژوهش در سه مسأله تجلّی یافته است: اول اینکه، اسطوره ققنوس در شعر محمود درویش به دنبال این است که بگوید که مردم فلسطین و نیز آرمان او هیچوقت نخواهد مرد، بلکه هر زمان از خون شهدایش جوانان غیوری پرورش یافته و راه آنان را ادامه خواهند داد. دوم اینکه، ققنوس در شعر درویش برخی موارد با سخن از زن و مرد همراه است که نماد زایش هستند. سوّم اینکه ققنوس در مراحل پایانی حیات درویش نماد جدال او با مرگ و رستاخیز دوباره است.
روش تحقیق در مقاله حاضر تحلیل و توصیف است، و سعی کرده‌ایم به نقد و تحلیل اسطوره ققنوس و تحوّلات معنایی آن در شعر این شاعر بزرگ بپردازیم.
- قرآن کریم
- ـ ابن منظور، محمد بن مکرم، (لاتا)، لسان العرب، بیروت، دار صادر.
- ـ استروس، لوی، (1377ش)، جهان اسطوره‌شناسی، ترجمه: جلال ستاری، چاپ اول، تهران، مرکز.
- ـ اسماعیل، عزّالدین، (1994م)، الشعر العربی المعاصر، قضایاه وظواهره الفنیة والمعنویة، الطبعة الخامسة، القاهرة، المکتبة الأکادیمیة.
- ـ الجزار، محمد فکری، (2001م)، الخطاب الشعری عند محمود درویش، القاهرة، إیتراک للنشر والتوزیع.
- ـ جیدة، عبدالحمید، (1980م)، الاتّجاهات الجدیدة فی الشعر العربی المعاصر، الطبعة الأولی، بیروت، مؤسسة نوفل.
- ـ خوری، إلیاس، (1982م)، دراسات فی نقد الشّعر، الطبعة الثانیة، بیروت، دار ابن رشد.
- ـ الخیّر، هانی، (2009م)، محمود درویش، رحلة عمر فی دروب الشّعر، بیروت، دار رسلان.
- ـ داد، سیما، (1392ش)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ ششم، تهران، انتشارات مروارید.
- ـ درویش، محمود، (1987م)، فی وصف حالتنا، الطبعة الأولی، بیروت، دار الکلمة.
- ـ ــــــــــــــ، (2005م)، کزهر اللوز أو أبعد، الطبعة الأولی، بیروت، ریاض الریس للکتب و النشر.
- ـ ــــــــــــــــ، (2004م)، دیوان «لاتعتذر عمّا فعلت»، الطبعة الثانیة، بیروت، ریاض الرّیس للکتب والنشر.
- ـ زکی، أحمد کمال، (1975م)، الأساطیر، دراسة حضاریة مقارنة، القاهرة، مکتبة الشباب.
- ـ السعید، خالدة، (1960م)، البحث عن الجذور، بیروت.
- ـ سلامة، أمین، (1955م)، معجم الأعلام فی الأساطیر الیونانیة والرومانیة، الطبعة الأولی، مصر، دار الفکر العربی.
- ـ عباس، احسان، (1992)، اتّجاهات الشعر العربی المعاصر، الطبعة الثانیة، عمان، دارالشروق للنشر والتوزیع.
- ـ عوض، ریتا، (1978م)، أسطورة الموت و الانبعاث فی الشعر العربی الحدیث، الطبعة الأولی، بیروت، المؤسسة العربیة.
- ـ عید، رجاء، (2003م)، لغة الشعر: قراءة فی الشعر العربی المعاصر، الإسکندریة، منشأة المعارف.
- ـ فولر، ادموند، (1997م)، موسوعة الأساطیر (المیثولوجیا الیونانیة ـ الرومانیة ـ الإسکندنافیة) ترجمة: حنّا عبود، دمشق، الأهالی للطباعة والنشر.
- ـ القاسم، سمیح، (1990م)، أخذة الأمیر یبوس، القدس، دار النورس الفلسطینطة للنشر والتوزیع.
- ـ مجموعة من المؤلفین، (1999م)، محمود درویش، المختلف الحقیقی دراسات و شهادات، الطبعة الأولی، دار الشروق، ط1.
- ـ میرچا، الیاده، (1362ش)، چشم‌اندازهای اسطوره، ترجمه: جلال ستاری، چاپ اوّل، تهران، توس.
- مجلات
- ـ الجبر، خالد عبدالرؤوف، مجلة اتّحاد الجامعات العربیة للآداب، «رمز العنقاء فی شعر محمود درویش» المجلد 9، العدد 2ب، صص 1137ـ1184.
- ـ محسنی، علی اکبر، و امیریان، طیّبه، فصلنامه نقد و ادبیات تطبیقی، «بررسی اندیشه‌ی مرگ و زندگی در شعر محمود درویش» سال اوّل، شماره یک، 1390ش، صص 45ـ74.
)