چکیده

در ادبیات داستانی تحلیل روان‌شناختی شخصیت، براساس نظریات روان‌شناسان انسانگرا، راهی برای شناخت عمیق‌تر آثار ادبی و نویسندگان آنهاست. روان‌شناسی انسان‌گرایانه با محور قرار دادن خودآگاه انسان، به رفتارهای اخلاقی و خودشکوفایی توجه دارد. ابراهام مزلو از نظریه‌پردازان این حوزه، با ارائۀ نظریۀ سلسله‌مراتب نیازهای انسانی و تبین ویژگی‌های افراد خودشکوفا کمک شایانی به علم روان‌شناسی انسان‌گرا کرده ‌است. در این پژوهش ویژگی‌های روان‌شناسانۀ ابوزید سروجی، برپایۀ نظریۀ مزلو بررسی شده ‌است. حریری در «مقامات» شخصیتی پیچیده و پویا به نام ابوزید آفریده است و با توجه به اهمیت ادبی و تاریخی ـ اجتماعی این اثر بررسی روان‌شناختی قهرمان داستان اهمیت ویژه‌ای دارد. پژوهش پیشِ‌رو به روش توصیفی – تحلیلی برپایۀ داده‌های کتابخانه‌ای و نظرات ناقدان به بررسی نیازهای پنجگانۀ هرم مزلو و مؤلفه‌های خودشکوفایی و سیر آن در شخصیت ابوزید پرداخته است. در مقامات حریری، ابوزید در ظاهر شخصیتی گداپیشه، همواره مستمند و آشفته‌حال معرفی شده ‌است که تنها در مقامۀ آخر دچار تحولی بنیادین می‌شود؛ حال آنکه با بررسی هر مقامه به‌صورت مجزا، نمونه‌های بارزی از آگاهی و زمینه‌های رسیدن او به خودشکوفایی به‌دست آمد و مشخص شد در طول مقامات نیازهای ابوزید، که پررنگ‌ترین آنها نیازهای فیزیولوژیک است، مرتفع می‌شود که مقدماتی برای ارائۀ شخصیت خودشکوفای او در مقامۀ آخر است. در نظریۀ مزلو ویژگی‌های متعددی برای افراد خودشکوفا مطرح شده‌است که تمام آنها در ابوزید نیز متبلور است؛ لذا می‌توان او را فردی خودشکوفا دانست.