چکیده

هدف و مقدمه: دین در طول تاریخ نقش بسزایی در ادبیات، به‌ویژه شعر، ایفا کرده است و همواره شاعران و پژوهشگران بسیاری به آن، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اغراض شعری، توجه کرده‌اند، از‌این‌رو میان دین و ادبیات رابطه‌ای دو‌سویه برقرار بوده است. چنین ارتباطی موجب شده است تا شعر در بسیاری از موارد در خدمت دین در‌آید و به گسترش و بیان روشن‌تر اهداف دینی بشتابد، از‌سوی دیگر، دین نیز با موضوع‌ها و زمینه‌های فکری بی‌نظیر خود در خدمت طبع‌آزمایی شاعران و ادیبان قرار گیرد. با این توصیف، دسته‌ای از شاعران، با کاربست معانی دینی در اشعار خود، شعر را به‌منزلهٔ ابزاری برای نیل به اهداف اجتماعی، تربیتی و سیاسی به کار برده‌اند. رشید سلیم خوری، معروف به قِروی، از شاعران مسیحی لبنان است که در ادب مهجر از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و اندیشه‌های دینی، به‌ویژه اسلامی، به شکل آشکار و برجسته‌ای در اشعار او نمود یافته است. تأثیر‌‌پذیری از اندیشه‌های دین اسلام  و الهام‌گرفتن از آموزه‌های قرآن و آیات آن از بارزترین ویژگی‌های شعری او به شمار می‌آید که این امر نشان‌گر ارتباط محکمی میان این شاعر مسیحی با دین اسلام و قرآن کریم است، از‌این‌رو، بسیاری از باورهای دین اسلام دوشادوش باورهای مسیحی شاعر، حتی به شکل بارزتری، در سروده‌های او نمودار شده است. اندیشهٔ جهاد و استکبار‌ستیزی، که از مبانی دین اسلام و از مهم‌ترین ضرورت‌های آن به شمار می‌رود، در تعالیم  اسلامی در مقایسه با مسیحیت از تأکید بیشتری برخوردار است. برای پی‌بردن به اهمیت مسئلهٔ جهاد در اسلام کافی است بدانیم که این موضوع به‌عنوان یکی از فروع دین اسلام مطرح شده و در بسیاری از آیات قرآن بر ضرورت آن تأکید شده است. این در حالی است که تعالیم اولیهٔ مسیحیت بر این عقیده بنا شده که جهاد و قوانین جنگ نباید در قلمرو دین وارد شود، زیرا دین ضد جنگ است. بنابر‌این، با توجه به شرایط حساس زادگاه رشید سلیم خوری که بیش از چند سده زیر سلطهٔ حکوت عثمانی و کشورهای استعمارگر بوده و با در‌نظر‌داشتن محل زندگی وی میان مسلمانان و تأثیر‌پذیری بالای او از اندیشه‌های اسلامی، جستار حاضر در پی آن است به بررسی تأثیر اندیشهٔ اسلامی جهاد و استکبار‌ستیزی بر سروده‌های این شاعر مسیحی بپردازد و، در صورت وجود تأثیر‌پذیری، هدف‌های شاعر از کاربست این اندیشه در اشعار خود را بررسی کند.
روش‌شناسی: در این پژوهش، نگارندگان کوشیده‌اند تا با روش توصیفی- تحلیلی به تبیین نمونه‌هایی از کاربرد اندیشهٔ جهاد و استکبار‌ستیزی در شعر رشید سلیم خوری بپردازند و به هدف‌های او از کاربرد چنین اندیشه‌ای دست یابند. برای انجام این پژوهش، به مجموعه‌های شعری شاعر، به‌ویژه دیوان «أعاصیر»، توجه شده و نمونه‌های شعری با روش قیاسی (کل به جزء) انتخاب شده است، به‌این‌ترتیب، ابتدا همهٔ سروده‌های شاعر خوانش و بررسی شده، سپس نمونه‌هایی، که دارای اندیشهٔ جهاد و استکبار‌ستیزی و مفاهیم اسلامی مرتبط با این اندیشه بوده، انتخاب و تحلیل شده است.
یافته‌ها: با توجه به اینکه شاعر زادگاه خویش یعنی لبنان را در پی نابه‌سامانی‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ناشی از سلطهٔ حکومت‌های مستکبر و استعمار‌گر فرانسه و انگلستان ترک کرده، با‌این‌حال، او از فضای عربی و اسلامی زادگاه خویش تأثیر بالایی پذیرفته، به‌گونه‌ای که تأثیر‌پذیری از آموزه‌های قرآن و تعالیم استکبار‌ستیزانهٔ دین اسلام در اشعار او نمود یافته و این امر موجب شده است تا شاعر به اندیشهٔ اسلامی جهاد و استکبار‌ستیزی دیدگاهی مثبت و مدافعانه داشته باشد.
بحث ونتایج: اندیشهٔ جهاد و استکبار‌ستیزی، به‌عنوان  یکی از ضرورت‌های دین اسلام و مهم‌ترین مبانی آن، به شکل عمیقی با باورهای دینی رشید سلیم خوری پیوند خورده و در برخی اشعارِ این شاعر مسیحی جلوه‌گر شده است. این در حالی است که به چنین اندیشه‌ای در آموزه‌های اولیهٔ مسیحیت، که برمبنای صلح و سازش و تسلیم بنا شده، کمتر توجه شده است. در همین راستا شاعر در اشعار خود نه تنها به مخالفت با روحیهٔ تسلیم‌پذیری و سازش در دین مسیحیت برخواسته، بلکه شخصیت پیامبر اسلام (ص) را به‌عنوان بهترین آموزگار جهاد و مبارزه با مستکبران ستوده است. وی در برخی سروده‌های خود با بهره‌گیری از تعالیم قرآن بر ایجاد آمادگی نظامی و تسلیحاتی، به‌عنوان اصلی مهم در جهاد و عاملی برای هراس‌افکنی در وجود دشمن، تأکید کرده است. شاعر در اشعار خود با بهره‌گیری از معارف اسلامی بر اهمیت اتحاد و یکپارچگی، به‌عنوان نخستین گام در راه جهاد، اشاره کرده و لازمهٔ پیروزی در جهاد با مستکبران را وجود جامعه‌ای متحد و خالی از تقرقه‌ دانسته است. از نظر او، تنها راه رسیدن به استقلال مبارزه و جهاد با مستکبران و کشورهای استعمار‌گر غرب به‌ویژه انگلیس، فرانسه و اسرائیل است، از‌این‌رو، شاعر مردم لبنان را به مبارزه و جهاد با مستکبران تشویق می‌کند و به گرامی‌داشت و تقدیس شهیدان و مدافعان حریم کشور خود در برابر استکبار‌‌گران می‌پردازد. او، با کاربست اندیشهٔ دینی جهاد و استکبار‌ستیزی در سروده‌های خود، شعر را به‌منزلهٔ ابزاری برای رسیدن به اهداف اجتماعی و سیاسی و تشویق جامعهٔ لبنان و جهان عرب به جهاد و مبارزه با دولت‌های استعمار‌‌گر غرب، به‌ویژه اسرائیل، به کار گرفته است تا این کشورها بتوانند با دستیابی به استقلال مانع دخالت بیگانگان در امور داخلی خویش شوند.