نویسندگان
1
استادیار دانشگاه علامه طباطبائی
2
دانشجوی دکتری دانشگاه علامه طباطبائی
چکیده
رئالیسم جادویی از سبک‌های نوین داستان‌نویسی است که در آن نویسنده، عناصر «سحر و جادو» و «وهم و خیال» را با رخدادهای واقعی درهم می‌آمیزد، به گونه‌ای‌که اتفاقات و شخصیت‌های جهان واقعی و فراواقعی برای خواننده کاملاً طبیعی و باورپذیر جلوه می‌نماید. نجیب محفوظ یکی از بزرگ‌ترین رمان‌نویسان معاصر عرب از این شیوه در برخی آثار خود بهره جسته است. داستان لیالی ألف لیلة یکی از برجسته‌ترین آنها است که در این مقاله تلاش شده پس از معرفی و بیان مؤلفه‌های رئالیسم جادویی، این عناصر و شاخصه‌ها در داستان لیالی ألف لیلة شناسایی و بررسی شوند تا از ره‌آورد آن وجود مؤلفه‌های رئالیسم جادویی در این داستان و چگونگی و میزان استفاده نجیب محفوظ از آنها تبیین شود؛ علاوه بر «سحر و جادو» و «وهم و خیال»، می‌توان به‌وجود عناصر دیگری همچون «اسطوره و نماد»، «دوگانگی»، «تصوّف و صوفی‌گری»، «رویکرد انتقادی»، «آشنایی‌زدایی»، «درون مایه مهم اجتماعی» و «بی‌طرفی نویسنده» نیز به‌عنوان دیگر مؤلفه‌های رئالیسم جادویی در داستان لیالی ألف لیلة اشاره کرد. به‌طوری‌که می‌توان این داستان را از نمونه‌های برجستۀ رئالیسم جادویی در ادبیات داستانی عربی به‌شمارآورد
- - أبوأحمد، حامد، (2002)، فی الواقعیة السحریة، القاهرة: دار سندباد للنشر و التوزیع.
- - ــــــــــــ ، (2009)، الواقعیة السحریة فی الروایة العربیة، القاهرة: المجلس الأعلی للثقافة.
- - بی نیاز، فتح الله، (1383)، ادبیات قصری در تاروپود تنهایی، تهران: انتشارات قصیده سرا.
- - ــــــــــــ ، (1387)، درآمدی بر داستان‌نویسی و روایت شناسی، تهران: انتشارات افراز.
- - پارسی نژاد، کامران، (1387)، هویت‌شناسی ادبیات و نحله‌های ادبی معاصر، تهران: کانون اندیشه جوان.
- - پورنامداریان، تقی؛ مریم سیدان، (1388)، «بازتاب رئالیسم جادویی در داستانهای غلامحسین ساعدی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال 17، ش 64، صص 45-64.
- - خزاعی‌فر، علی، (1386)، «رئالیسم جادویی در تذکرة الأولیاء»، نامه فرهنگستان، ش 35، صص 6-21.
- - زغلول سلام، محمد، (د.ت)، دراسات فی القصة العربیة الحدیثة، الإسکندریة: دارالمعارف.
- - سعد عیسی، فوزی، (2012)، الواقعیة السحریة فی الروایة العربیة، مصر: دار المصریة للطباعة و النشر.
- - کسیخان، حمیدرضا، (1390)، «بررسی تطبیقی مؤلفه‌های رئالیسم جادویی در طبل حلبی از گونترگراس و یکصد سال تنهایی از گابریل گارسیا مارکز»، دوفصلنامه زبان پژوهی دانشگاه الزهراء (س)، ش 4، صص 105-126.
- - محفوظ، نجیب، (د.ت)، لیالی ألف لیلة، القاهرة: دار مصر للطباعة.
- - موسی، فاطمة، (د.ت)، نجیب محفوظ و تطور الروایة العربیة، القاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
- - میرزائی، فرامرز، (1371)، «انعکاس دین و مظاهر آن در داستانهای نجیب محفوظ»، فصلنامه مدرس علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، ش 9 و 10، صص75-80.
- - میرصادقی، جمال، (1377)، واژه‌نامه هنر داستان‌نویسی، تهران: مهناز.
- - نقاش، رجاء، (1995)، فی حب نجیب محفوظ، القاهرة: دار الشروق.
- - نیکوبخت، ناصر؛ مریم رامین نیا (1384)، «بررسی رئالیسم جادویی و تحلیل رمان اهل غرق»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، ش 8، صص 139-154.
- - یاغی، عبدالرحمن، (1990)، فی جهود روائیة، بیروت: دار الفارابی.
- - Erikson, j (1995); metopic and magical realism in the maghrebian narratives of tahar ben jelloun and abdelkebir khatibi, Durham USA: duke university press. Pp. 427-450.
)