چکیده

حسان بن ثابت انصاری از جمله شاعران مخضرمی است که اشعار زیادی در دورة جاهلی و اسلامی از وی به یادگار مانده‌است. اشعار هر دو دوره از زندگانی شاعر دارای شاخص‌ها و مشخصه‌هایی است که هر دو دوره از اطوار شعری شاعر را از یکدیگر متمایز می‌کند. نگارندگان در این مقاله دو قصیدة جاهلی و اسلامی از شاعر را بر پایة مکتب ساختارگرایی مورد بررسی قرار داده‌اند، و ثابت کرده‌اند که قصیدة جاهلی شاعر از نظر اسالیب هنری و زیباشناختی در مقایسه با قصیدة اسلامی وی در مرتبة بالاتری قرار دارد. مقایسة بین این دو قصیده، بدون هرگونه پیش داوری قبلی انجام گرفته و بیش‌تر نظر به خود قصاید بوده‌است. با توجه به مقایسة فوق و چند مقایسة دیگر بین اشعار جاهلی و اسلامی حسان می‌توان گفت که عموم قصاید جاهلی حسان از منظر ساختاری و مسایل زیباشناختی در مرتبة بالاتری از قصاید اسلامی وی قرار دارند. بررسی ساختاری اشعار هر دو دوره از زندگانی حسان، در سه سطح آوایی( ایقاعی- صرفی)، دلالی (واژگانی- جانشینی) و نحوی ( همنشینی- ترکیبی) صورت پذیرفته‌است. عموم قصاید جاهلی شاعر از منظر آوایی و دلالی در مرتبة بالاتری قرار دارند، و از نظر ادبی شاعرانه‌تر و هنرمندانه‌تر هستند زیرا میزان بهره‌گیری شاعر از مسایل هنری و زیباشناختنی بیش‌ترو ملموس‌تر بوده و این امری است که حتی توجه ناقدان قدیمی مانند اصمعی و ابن سلام و دیگران را به خود جلب کرده‌است، اما از منظر نحوی یا همنشینی بین قصاید این دو برهه اختلاف بینی مشهود نیست، زیرا تغییرات نحوی زمان‌بر بوده و به سادگی در حیطة زبانی رخ نمی‌دهد.