چکیده

ویرانشهر یا خراب آباد، انگارة پیدایش سرزمین ناخوشایندی است که ساکنان آن درپی دستیابی به گونه ای متفاوت از آرمانشهر هستند و خاستگاه آن، شکست اندیشه ورزان و بنیانگذاران اندیشة آرمانشهر در وجود بخشیدن خارجی به این مکان خیالی بود که اسباب پیدایش یک محور اندیشگانی متضاد را فراهم ساخت. نظر به اندک بودن جستارهای انجام شده دربارة سروده‌های خلیل حاوی و بویژه غریب ماندن این سرایندة فیلسوف در جایگاه یکی از برجسته‌ترین طرّاحان انگارة ویرانشهر در ادبیّات معاصر عربی، این جستار- با بررسی متنِ سروده‌های حاوی از زاویة ادبیّات ویرانشهری و با واکاوی اندیشه‌های شاعر در ارتباط با دوران معاصر- درپی پاسخگویی به دو پرسش بنیادین ذیل است: 1) سازه‌های اصلی شکل دهندة اندیشه و فضای ویرانشهر در ذهن و کلام شاعر کدامند؟ 2) تصاویر نهایی حاوی از فضای ویرانشهر در دنیای معاصر، تبیین کنندة چه نوع رویکردی از سوی اوست؟ هدف اصلی این جستار، بررسی مفهوم دیس توپیا و عناصر و مؤلّفه‌های شکل دهندة فضای ویرانشهر در سروده‌های خلیل حاوی است که از مهمترین این عناصر می‌توان به ایستایی زمان، تداخل زمان در مکان، حاکمیت پلیدی و تباهی بر جهان و بازتاب نجوای شاعر با پاکی به افسانه پیوستة انسان دیرین اشاره کرد. برآیند نهایی پژوهش حاضر، تأکید کنندة این باور است که هدف حاوی از طرح و بررسی اندیشة ویرانشهر، دعوت نوع بشر به بینشی انسانی و رویکردی فرا مادّی در دنیای معاصر است.