نویسندگان
1
دانشیار دانشگاه خوارزمی
2
دکتری دانشگاه تربیت مدرس تهران
چکیده
فرمالیسم یا مکتب صورتگرایی از مکاتب نقدی است که بدون توجّه به عوامل مختلف تأثیرگذار در متن ادبی مانند پدیده‌های سیاسی و اجتماعی به نقد شکلی بیرونی اثر ادبی می‌پردازد.شعر معاصر به‌دلیل داشتن ویژگی‌های شکلی خاص و بارز از مهم‌ترین متون ادبی است که توجه صورتگرایان را به خود جلب کرده است. از آنجا که در شعر معاصر عربی از عناصر و تکنیک‌های نوین شکلی استفاده شده، می‌توان در نقد زیباییشناسی این نوع شعر از نظریه مکتب صورتگرایی استفاده کرد. احمد عبدالمعطی حجازی، شاعر معاصر مصری از شاعرانی است که شعرش از جنبه‌های شکلی و زبانی ظرفیت بالایی برای نقد فرمالیستی دارد.قصیده ی « العام السادس عشر» به‌عنوان یکی از قصائد حجازی، دارای بیشترین عناصر شکلی است؛ از این‌رو جستار حاضر می‌کوشد؛ با روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به نظریۀ مکتب صورتگرایی به نقد و بررسی زیباییشناسانهی این قصیده بپردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، شاعر در این قصیده با استفاده از عناصر شکلی مثل هنجارگریزی (واژگانی، نحوی، نوشتاری)، موسیقی و عنصر مسلط به‌خوبی توانسته است از تکنیک‌ها و عناصر شکلی برای زیبایی آفرینی در شعرش استفاده کند
- - احمدی، بابک، (1372)، ساختار و تاویل متن، تهران: نشر مرکز.
- - اسکولز، رابرت، (1379)، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: نشر آگه.
- - اسماعیل، عزّ الدین، (بی.تا)، الشعر العربی المعاصر، قضایاه وظواهره الفنیة والمعنویة، بیروت: دار الثقافة.
- - أنیس، ابراهیم، (1971)، الأصوات اللغویة، مصر: مکتبة الأنجلو المصریة.
- - بخوش، علی، (2011)، إستراتیجیة التلقّی فی ضوء النظریة الشکلانیة، سکرة: کلیة الآداب و العلوم الإنسانیة و الإجتماعیة، جامعة محمد خیضر بسکرة.
- - بشر، کمال، (1971)، دراسات فی علم اللغة، مصر: دار المعارف.
- - پاینده، حسین، (1369)، «مبانی فرمالیسم در نقد ادبی»، کیهان فرهنگی، سال هفتم، ش 3.
- - تودوروف، تزفیتیان. (1990)، الشعریة، ترجمة شکری المبخوت و رجاء سلامة، المربد: دار توبقال.
- - جحا، میشال خلیل، (1999)، أعلام الشعر العربی الحدیث من أحمد شوقی إلی محمود درویش، بیروت: دار العودة.
- - الخطیب، ابراهیم، (1982)، نصوص الشکلانیین الروس، بیروت: مؤسسة الأبحاث العربیة.
- - الخطیب، إبراهیم، (بی‌تا)، نظریة المنهج الشکلی، نصوص الشکلانیین الروس، بیروت: الشرکة المغربیة للناشرین المتحدین.
- - داد، سیما، (1378)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
- - راضی جعفر، محمد، (1999)، الاغتراب فی الشعر العراقی المعاصر مرحلة الروّاد، دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
- - سلدن، رامان، (1372)، راهنمای نظریه ادبی معاصر، ترجمه عباس مخبر، تهران: طرح نو.
- - شامی، یحیی، (1999)، موسوعة شعراء العرب، بیروت: دار الفکر العربی.
- - شفیعی کدکنی، محمد رضا، (1380)، ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: نشر سخن.
- - ــــــــــ ، (1358)، موسیقی شعر، تهران: نشر توس.
- - شوشه، فاروق، (1996)، «قصیده حجازی»، حجلةالفصول، المجلد 15، العدد 3.
- - صفوی، کورش، (1383)، از زبان‌شناسی به ادبیات، تهران: انتشارات سوره مهر.
- - عبید، محمد صابر، (2001)، القصیدة العربیة الحدیثة بین البنیة الدلالیة والإیقاعیة، دمشق: منشورات اتحاد کتاب العرب.
- - عشری زاید، علی، (2008)، عن بناء القصیدة العربیة الحدیثة، القاهرة: مکتبة الآداب.
- - عکاشة، شایف، (1994)، نظریة الأدب فی النقد الجمالی و البنیوی فی الوطن العربی، الجزائر: دیوان المطبوعات الجامعیة.
- - فاضل، جهاد، (1984)، قضایا الشعر الحدیث، بیروت: دار الشروق.
- - قصاب، ولید، (2009)، مناهج النقد الأدبی الحدیث، رؤیة إسلامیة، دمشق: دار الفکر.
- - میرسکی، دیمیتزی، (1378)، تاریخ ادبیات روسیه؛ ترجمه ابراهیم یونسی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- - نادییه، جان ایف، (1994)، النقد الأدبی فی القرن العشرین، ترجمة منذر عیاشی، حلب: دار الحاسوب للطباعة.
- - الیسوعی، روبرت ب کامبل، (1196)، اعلام الأدب العربی المعاصر، بیروت: مرکز الدراسات للعالم العربی المعاصر.
- - Leech, G.N; (1969), Linguistic Guide to English Poetry, Newyork, Longman.
- - Erlich, V; Russian formalism, history-doctrine; Yale University.
)