چکیده
در این مقاله با بهره گیری از نظریه فرمالیست هایی چون ویکتور شکلوفسکی و رومن یاکوبسن به تحلیل و بررسی زیباشناختی سورۀ «ضحی» پرداخته ایم. بنا به باور فرمالیست ها، این شکل است که درون مایه متن ادبی را تشکیل می دهد. در این جستار ویژگی های دستوری، واژگانی، صور بیانی، موسیقی و آوایی سورۀ «ضحی» را با توجه به درون مایه آن، تحلیل و بررسی کرده ایم و به ساختار مضمونی ژرفی رسیده ایم، که شاید جز از رهگذر نقد فرمالیسم میسر نباشد. این سوره در مقام بشارت نازل شده، شخص مورد خطاب خود پیامبر گرامی اسلام است؛ ازاین رو از تصویرهایی سرشار از نرمش، دلسوزی، لطف، صفا، محبت بهرمند است.بررسی صورتگرایانه سوره «ضحی» نشان می دهد که واژه های دقیق و گزینش شده همراه با فصاحت و بلاغت بالا، تناسب آوای حروف کلمات، تناسب معنوی کلمات و جملات با یکدیگر و موسیقی خارق العاده و اعجاز آمیز هم سو با محتوای این سوره چنان در هم تنیده و به هم پیوسته که هیچ گاه نمی توان آنها را از جایگاه خود تغییر داد و قابل تفکیک دانست
- - قرآن کریم، (1376)، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی، تهران: انتشارات نیلوفر.
- - ابن سیده المرسی، ابوالحسن، (2000)، المحکم والمحیط الأعظم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- - ابن منظور، محمد بن مکرم بن علی، (1414 ﻫ)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
- - احمدی، بابک، (1370)، ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.
- - اسکولز، رابرت، (1383)، ساختارگرایی در ادبیات، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: انتشارات آگاه.
- - امامی، محمد جعفر، (1385)، شأن نزول آیات قرآن، قم: ناشر مدرسة الامام علی بن ابی طالب.
- - پاینده، حسین، (1382)، گفتمان نقد، تهران: نشر روزگار.
- - ـــــــ، (1369)، «تبلور مضمون شعر در شکل آن؛ نگاهی به شعر دریا سروده شفیعی کدکنی»، نشریه هنر و معماری کلک، بهمن و اسفند، ش 11 و 12، صص 134-137.
- - راغب الأصفهانی، أبو القاسم، (1412 ﻫ)، المفردات فی غریب القرآن، محقق صفوان الداودی، بیروت: دار القلم.
- - زمخشری جار الله، أبو القاسم، (1998)، أساس البلاغة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- - ــــــــــــ، (1407 ﻫ)، الکشاف، بیروت: دار الکتاب العربی.
- - زوزنی، عبدالله الحسن، (2006)، شرح معلقات سبع، تهران، موسسه الصادق للطباعة و النشر.
- - صفوی، کورش، (1373)، از زبان‌شناسی به ادبیات: نظم، تهران: نشر چشمه.
- - شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1368)، موسیقی شعر، تهران: انتشارات آگاه.
- - شمیسا، سیروس، (1385)، نقد ادبی، تهران: نشر میترا.
- - شوالیه، ژان؛ گربران، آلن، (1384). فرهنگ نمادها؛ اساطیر، رؤیاها، ایماء و اشاره، أشکال و قوالب، چهره‌ها، رنگ‌ها، أعداد. مترجم: فضایلی سودابه، تهران: انتشارات جیحون.
- - عباس، محمد، (1387)، عبدالقاهر جرجانی و دیدگاه‌های نوین در نقد ادبی، مترجم: مریم مشرّف، تهران: نشر اندیشه.
- - عسکری، أبو هلال، (1973)، الفروق فی اللغه، بیروت: منشورات دار الآفاق الجدیدة.
- - علوی مقدم، مهیار، (1377)، نظریه‌های نقد ادبی معاصر(صورتگرایی و ساختارگرایی)، تهران: انتشارات سمت.
- - قاسمی‌پور، قدرت و رضایی، محمود، (1389)، «تحلیل فرمالیستی پیرنگ در داستان‌های کوتاه معاصر فارسی»، مجلۀ ادب پژوهی، ش 13، صص 61-83.
- - محمدی، دانش و زارع، مرتضی و روشنفکر، کبری، (1388)، «تحلیل و بررسی قصیده "قصة الرجل الغامض" از سمیح قاسم با تکیه بر نظریه مکتب فرمالیسم»، ارائه شده در همایش ملی ادبیات مقاومت در لبنان، دانشگاه گیلان.
- - مصطفی، ابراهیم و الزیات، احمد حسن و دیگران، (2004)، معجم الوسیط، قاهره: مکتبة الشروق الدولیة.
- - مکاریک، ایرنا ریما، (1384)، دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر، مترجم: مهران مهاجر، تهران: انتشارات آگاه.
- - ویلانت، رتراود، (1383)، «جریان‌شناسی تفاسیر قرآن در دورۀ معاصر»، مترجم مهرداد عباسی، نشریۀ آینۀ پژوهش، ش 86، صص 130-145.
- - هاشمی، احمد، (1386)، جواهر البلاغه، قم: انتشارات دارالفکر.
)