چکیده

زبان تنها ابزار انتقال معنا نیست؛ بلکه یکی از کارکردهای مهم آن تاثیرگذاری بر دیگران است.  در روند گفتمان،  گفته پرداز همواره از استراتژی هایی جهت جذب مخاطب و متقاعد ساختن او بهره می­گیرد تا آنجا که اندیشمندان و زبان شناسان، وظیفه  اصلی زبان را « برهان» می­دانند.  بُعد  برهانی زبان  از جمله محورهای اصلی  « تحلیل گفتمان» و « تحلیل گفتمان انتقادی» است  که  در منظور شناسی از جایگاه خاصی برخوردار است.  نگارنده در این پژوهش بر آن است با مطالعات کیفی و با در پیش گرفتن روش توصیفی- تحلیلی،  ابعاد مهم برهان­های بلاغی را در  گفتمان­های  رسول  اکرم (ص) بررسی و تحلیل نماید.  دستاورد پژوهش بیانگر آن است که ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ (ص) ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﻛﻪ از ﻣﺨﺎﻃﺒین ﺧـﻮد دارد، ﺑـﺮای ﻫـﺮ ﮔـﺮوه از ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮر ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻜﺮی ، روﺣﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ، روش ﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﺆﺛﺮ و ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴـﺮد ﺗـﺎ ﻓﺮآﻳﻨـﺪ اﻗﻨـﺎع و اﺛﺮﮔﺬاری ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ اﻧﺠﺎم گیرد. پیامبر از طریق مبالغه که همرا با مغالطه است قصد تاثیرگذاری بر مخاطب را ندارد؛ چرا که  بلاغت وی برخاسته از « حقیقت» است و زاییدة« خیال» نیست. وی بر مجازهای عقلی که عقل مخاطب را به تقلّا و تلاش وامی دارد بیش از مجاز لغوی اهتمام می ورزد.  استعاره های وی میان دو قطب برهان یعنی عقل و نفس را جمع می کند. آرایه های بدیعی به منظور تحسین و تزیین کلام به کار نمی گیرد؛ بلکه قصد دارد از طریق آنها پیام خویش را در نفس مخاطب و گیرنده تثبیت نماید.