بررسی منظورشناسانۀ برهان‌های بلاغی در گفتمان پیامبر

صیادی نژاد, روح الله

بررسی منظورشناسانۀ برهان‌های بلاغی در گفتمان پیامبر

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

روح الله صیادی نژاد

مدیر گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان

چکیده

زبان تنها ابزار انتقال معنا نیست؛ بلکه یکی از کارکردهای مهم آن تاثیرگذاری بر دیگران است. در روند گفتمان، گفته پرداز همواره از استراتژی هایی جهت جذب مخاطب و متقاعد ساختن او بهره میگیرد تا آنجا که اندیشمندان و زبان شناسان، وظیفه اصلی زبان را « برهان» میدانند. بُعد برهانی زبان از جمله محورهای اصلی « تحلیل گفتمان» و « تحلیل گفتمان انتقادی» است که در منظور شناسی از جایگاه خاصی برخوردار است. نگارنده در این پژوهش بر آن است با مطالعات کیفی و با در پیش گرفتن روش توصیفی- تحلیلی، ابعاد مهم برهانهای بلاغی را در گفتمانهای رسول اکرم (ص) بررسی و تحلیل نماید. دستاورد پژوهش بیانگر آن است که ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ (ص) ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﻛﻪ از ﻣﺨﺎﻃﺒین ﺧـﻮد دارد، ﺑـﺮای ﻫـﺮ ﮔـﺮوه از ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮر ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻜﺮی ، روﺣﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ، روش ﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﺆﺛﺮ و ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴـﺮد ﺗـﺎ ﻓﺮآﻳﻨـﺪ اﻗﻨـﺎع و اﺛﺮﮔﺬاری ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ اﻧﺠﺎم گیرد. پیامبر از طریق مبالغه که همرا با مغالطه است قصد تاثیرگذاری بر مخاطب را ندارد؛ چرا که بلاغت وی برخاسته از « حقیقت» است و زاییدة« خیال» نیست. وی بر مجازهای عقلی که عقل مخاطب را به تقلّا و تلاش وامی دارد بیش از مجاز لغوی اهتمام می ورزد. استعاره های وی میان دو قطب برهان یعنی عقل و نفس را جمع می کند. آرایه های بدیعی به منظور تحسین و تزیین کلام به کار نمی گیرد؛ بلکه قصد دارد از طریق آنها پیام خویش را در نفس مخاطب و گیرنده تثبیت نماید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

pragmatics studying of verbal reasoning in Nabavi speeches

نویسنده [English]

Ruhollah Sayyadinezhad

Head of Department of Arabic Language and Literature

چکیده [English]

Pragmatics which is studying speech between speaker and audience to make a motivation in relations between two parties is such an element which has special place in modern linguistic science. Persuasion which is a process communicative- verbal is based on specific target and also is final point of each discussion. The Prophet has used verbal reasoning in his speeches in order to attract audiences which people acknowledge that his speeches are divine in spite of the fact that he is "human". This studying aims to analysis the aspects of verbal reasoning in the prophet speeches based on descriptive-pragmatics.
The foundation of the research shows that reasoning introduction of the prophet which is new around religion subject motivates audiences to listen to him and also conquer their wise and emotion. He changed the unilateral reasoning into communicative reasoning by opening the space of speaking in speeches. He chooses likened and unto which a thing is from two domains to effect more in his audience and also for making them to think chooses sarcastically metaphor among metaphors.

کلیدواژه‌ها [English]

reasoning
persuasion
Pragmatism
Nabavi speeches

مراجع

- قرآن کریم
- ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی، 1404ق.
-ابن فارس،أحمد، معجم مقاییس اللغة، بتحقیق و ضبط : عبدالسلام محمد هارون: الدار الإسلامیّة، 1990م.
-ابن منظور، جمال الدین؛ لسان العرب؛ بیروت: الطبعة الأولی، دار صادر ، 1990م.
-احسائی، ابن أبی جمهور، عوالی اللآلی، قم: انتشارات سیّدالشّهداء، 1405ق.
-ارسطو، الخطابه، ترجمه: عبدالرحمن بدوی، الطبعة الثانیة، بغداد: دار الشؤون الثقافیّة، 1986م.
-البغا، مصطفی و مستو ، محیی الدّین، الوافی فی شرح الأربعین النوویّة، دمشق: الطبعة الأولی، دار الکلم الطّیّب، 2007م.
-بلنجر، لیونل؛ الآلیات الحجاجیة للتواصل؛ ترجمه عبد الرفیق بورکی، الطبعة الأولی، الأردن: 2010م.
ـ الجاحظ ، أبو عمر عثمان بن بحر؛ البیان و التبیین؛ الجزء الاول؛ تحقیق و شرح عبد السلام محمد هارون؛ الطبعة السابعة، القاهرة: مکتبة الخانجی؛ 1998م.
-جرجانی، عبد القاهر؛ اسرار البلاغة، تحقیق: محمد فاضلی، بیروت: المکتبة العصریّة، 2009م.
-ـــــــــــــــــــــــــــ؛ دلائل الإعجاز، تحقیق: محمود محمد شاکر، مصر، الطبعة الثالثة، مطبعة المدنی.
- الحباشیه، صابر؛ التداولیة و الحجاج مداخل ونصوص، صفحات للدراسات و النشر؛ 2008م.
-حرّ عاملی، وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت، 1409ق.
- دیلمی، حسن بن أبی الحسن، ارشاد القلوب، بی جا: انتشارات دار الشریف الرضی، 1412ق.
-الرافعی، مصطفی صادق؛ تاریخ آداب العرب، تحقیق محمد سعید العریان، الطبعة الثالثة، القاهره: مطبعه الإستقامه 2001م،
-ـــــــــــــــــ، اعجاز القرآن و البلاغة النبویّة، بیروت: دار الکتاب العربی. 1990م.
-زرکشی، بدر الدین، البرهان فی علوم القرآن بیروت: دارالمعرفة، ( د.ت).
-السید عبدالرزاق موسی، محمد: التشبیه التمثیلی فی الحدیث النبوی ( من خلال صحیح البخاری)، جامعه المنصورة.
-سیمینو، ایلینا، الإستعاره و الخطاب، ترجمه: عماد عبداللطیف و خالد توفیق، القاهرة الطبعة الأولی، المرکز القومی للترجمه، 2013م.
- الشهری، عبد الهادی بن ظافر؛ استراجیات الخطاب مقاربة لغویة و تداولیة ، دار الکتاب الجدیدة المتحدة؛ 2004م.
- صولة، عبدالله، فی نظریّة الحجاج دراسات و تطبیقات، تونس: الطبعة الأولی، الشرکة التونسیّة للنشر، 2011م.
-طبرسی، فضل بن حسن، أعلام الوری، تهران: دار الکتب الإسلامیّة، بی تا.
- شیخ طوسی، الأمالی، قم: انتشارات دار الثقافة، 1414ق.
- ــــــــــــــــــــــ، تهذیب الأحکام، طهران: دارالکتب الإسلامیّة، 1365ش.
- العبد، محمد؛ النص و الخطاب و الاتصال، القاهره، الطبعة الأولی، مصر: الأکادیمیة الحدیثة للکتاب الجامعی؛ 2005م.
- العزاوی، ابو بکر؛ اللغة و الحجاج، مؤسسة الرحاب الحدیثه، بیروت: 2009 م.
- عسکری، ابوهلال، الصناعتین الکتابة و الشعر، لبنان: المکتبة العصریّة، 1986.
-ـــــــــــ؛ کتاب الصناعتین، تحقیق علی محمد البجاوی و محمد أبی الفضل إبراهیم، دار الإحیاء الکتب العلمیة؛ 1952م.
-عشیر، عبدالسلام، عندما نتواصل نغیّر مقاربة مقاربة تداولیّة ، افریقا، الشرق، 2006م.
-علامه حلّی، نهج الحقّ و کشف الصّدق، قم: مؤسسة دار الهجرة، 1407ق.
-عمری، محمد، فی بلاغة الخطاب الإقناعی، أفریقا الشرق: الطبعة الثانیّة، الدار البیضاء، 2002م.
-فان دیک، النص و السیاق استقصاء البحث فی الخطاب الدلالی و التداولی؛ ترجمه عبد القادر قنینی، بیروت: إفریقا الشرق، 2000م.
- فیروزآبادی، سید مرتضی، فضائل الخمسة من الصحاح الستّه، ناشر اسلامیّة، 1410ق.
ـ القزوینی، جلال الدین؛ الإیضاح فی علوم البلاغة ، شرحه علی بو ملحم، بیروت: دار و مکتبة الهلال؛ 1991م.
- کلینی ، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیّة، 1365.
-مجلسی، محمد باقر: بحار الانوار، بیروت: مؤسسه الوفاء؛ 1404ق.
-محدث نوری، مستدرک الوسائل، قم: مؤسسة آل البیت، 1408ق.
ـ ملکیه غبار، احمد امیزل؛ الحجاج فی درس الفلسفة، المغرب: إفریقا الشرق؛ 2006م.
- مجموعه من المؤلفین، المنجد فی اللغة العربیّة المعاصرة، تهران: انتشارات استقلال، 2006 م.
ـ مجمع اللغة العربیة بالقاهرة: المعجم الوجیز؛ القاهرة: الهیئة العامة لشؤون المطابع الأمیریة ؛ 1993م.
-الهاشمی، السید احمد، جواهر البلاغة، قم: انتشارات ذوی القربی، 1420هـ. ق.
LONGMAN: LONGMAN Advanced American Dictionery:- 42
تهران: چاپ اول، : انتشارات رهنما. 1389ش.
المجلات
-ابن خراف، ابتسام: اثر الموجه اللسانی فی تحدید مقاصد المخاطِب، جامعة محمد خیضر،- بسکرة، مجلة حولیات المخبر، العدد السادس، 2016م.
-حمودی، محمد، الحجاج و استراتجیّة الإقناع عند طه عبدالرحمن مقاربة أبستمولوجیّة، مجلة حولیّات التراث، شماره 12، 2012، صص 118-109.
-رضایی، رؤیا، محمد امیر مشهدی و عباس نیک بخت، نقش پادگفتمانی استعاره ی زبانی در ترمیم فرآیند ارتباطی در نامه های نیما یوشیج، دانشگاه تربیت مدرس، دوماهنامه جستارهای زبانی ، شماره 2، خرداد و تیر1395، ص 105- 121.
-الغامدی، جمعان بن عبدالکریم، الحجاج فی الخطبة النبویّة، مجلة جامعة ام القری لعلوم اللغات و آدابها، العدد العاشر، 2013م.
الرسائل و الأطاریح
-امیری، شهرام، شگردهای اقناع زبانی در شعر ابوطیّب متنبّی، دانشگاه کاشان، پایان نامه جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد، 1393.
-عطاالله، محمد، الخطاب الحجاجی فی المقالات الإصلاحیّة لمحمّد البشیر الإبراهیمی، مقاربة لغویّة دلالیّة، مذکرة مقدمة لنیل شهادة الماجستیر، الجمهوریة الجزائریّة الدیمقراطیّة الشعبیّة: جامعة الحاج لخضر- باتنة، 2012م.
-عزّوزی، البشیر، حجاجیّة الإستعاره فی الشعر العربی دیوان المتنبّی أنموذجا، الجمهوریّة الجزائریّة الدیمقراطیّة الشعبیّة، جامعة دکلی محند أو لحاج- البویرة- ، 2014م.
-محفوظی، خدیجه، بنیة الملفوظ الحجاجی للخطبة فی العصر الأموی، الجمهوریّة الجزائریّة الدیمقراطیّة الشعبیّة: مذکبؤة لنیل شهادة الماجستیر، جامعة منتوری قسنطینة، 2007م.