نوع مقاله : علمی - پژوهشی
چکیده
هدف و مقدمه: تصویر مهم‌ترین ابزار تخیل شعری است که وقتی با آرایه‌ها و هنرسازه‌های ادبی تلفیق می‌شود و چیدمان هنری واژگان نیز به کمک آن می‌آید تصویرسازی ادبی شکل می‌گیرد. البته نوع نگاه شاعر به جهان اطراف خویش و ظرافت‌های ذهنی نقش مهمی در ساخته و پرداخته‌‌شدن تصویرها دارد. تصاویر استعاری و کنایی و مجازی در کنار تصویرسازی کلاژ به هنرسازه‌های شگرفی تبدیل می‌شود که تابلوی هنری زیبایی را می‌آفریند و قادر است، تا به بهترین صورت ممکن، معنا و مفهوم را ارائه کند. تصویرسازی در انواع ادبی، اعم از شعر و نثر، از اهمیت بالایی برخوردار است و اصولاً نویسنده با همین تصویر است که مقاصد خود را دقیق و تأثیرگذار به خواننده منتقل می‌کند و به تجسم سوژه‌ها و موضوعات خود می‌پردازد. تکنیک تصویر‌پردازی در اشعار پایداری و مقاومت از اهمیت فزون‌تری برخوردار است، زیرا موضوعی که شاعر به آن می‌پردازد، برای مخاطب عام و خاص، حساسیت و اهمیت بالایی دارد. بنابراین، بلاغت تصویر در این نوع شعر برای برجسته‌کردن بُعد احساسی و عاطفی خود و انتقال هدف خود به‌خوبی بسیار ضروری می‌نماید. شاعران مقاومت با موضوعاتی چون دلاوری، شهادت، ایثار و فداکاری، مبارزه، مرگ و زندگی، آزادی و زندانی شدن مواجه‌اند. این موضوعات بخش بسیاری از شعر پایداری آنان را به خود اختصاص می‌دهد و موفقیت آنان در انتقال و ثبت دقیق این موارد شعرشان را پویا، دقیق، تأثیرگذار و واقع‌گرا می‌سازد. بنابراین، هدف این مقاله تصویرشناسی شعر مقاومت است و اینکه شاعران مقاومت برای ترسیم موضوعات خود چگونه و با چه ابزارهایی از تصویرسازی بهره می‌برند.
روش‌شناسی: در این مقاله، شعر دو تن از شاعران ایرانی و فلسطینی با روش توصیفی – تحلیلی و تطبیقی با استفاده از مقولهٔ تصویرشناسی در نقد ادبی بررسی شده و متکی بر نظریهٔ مشخصی نیست.. شاعر ایرانی نصرالله مردانی است که هم‌زمان با جنگ اشعار حماسی و نغزی با مضمون پایداری و پس از جنگ نیز سروده‌هایی با این مضمون سروده است. شاعر فلسطینی تمیم البرغوثی است که با اشعار شیوا و دقیق و حماسی خود در حوزهٔ ادبیات مقاومت فلسطین نقش برجسته‌ای ایفا کرده است. این پژوهش درصدد است به مطالعهٔ تطبیقی تابلوهای هنری متشکل از انواع تصویرسازی در شعر این دو شاعر از طریق پردازش عناصر و سازوکارهای تابلو هنری به‌کار رفته بپردازد تا پاسخی برای سؤالات ذیل بیابد: نحوهٔ ساخت تابلوی هنری در شعر دو شاعر چگونه است و از چه هنرسازه‌هایی بهره گرفته شده است؟ مفاهیم برآمده از تابلوهای هنری در شاعران شعر مقاومت ایران و فلسطین چیست؟
یافته‌ها: مقاومت به لطف شاعران بزرگی در ایران و فلسطین و سایر کشورهای عربی به تابلویی سرشار از هنرسازه‌های تصویری و تأثیرگذار تبدیل شده است. نصرالله مردانی و تمیم البرغوثی در ایران و فلسطین از آن جمله‌اند. استعاره و کنایه و تکرار و تضاد مهم‌ترین هنرسازه‌هایی است که به تابلوی هنری شاعران مقاومت زیبایی می‌بخشد. تلاش نصرالله مردانی برای خلق تصاویر مبتکرانه، همچنین تلاش تمیم برغوثی برای ساخت تصاویری متفاوت با پیشینیان در کاربست شیوهٔ بیانی نقش مهمی ایفا کرده است. آشنایی‌زدایی و هنجار‌گریزی در ساخت ترکیب‌های تازه و استعاره‌های نو از ویژگی اشعار این دو شاعر مقاومت است؛ با این تفاوت که مردانی، به دلیل اینکه شاعر جنگ و انقلاب است، زبانی شعارگونه و پًرطمطراق دارد و دارای وزن و قافیه است و بیشتر اشعار او به ترانه‌های انقلابی تبدیل شده؛ این در‌حالی است که اشعار برغوثی با سادگی بیانی و به‌دور از زنگِ وزن و قافیه در قلب مخاطب نفوذ می‌کند. تصویرسازی کلاژ در شعر از تکنیک‌هایی است که این دو شاعر مقاومت در شعر خود به کار گرفته‌اند. البرغوثی در شعر «فی القدس» فضای شهر قدس را به‌گونه‌ای به تصویر می‌کشد که گویی یک عکس با دورنمای زیاد از آن گرفته است. او با تکنیک کلاژ می‌خواهد به خواننده بگوید که اشغال‌گران قدس از سرزمین‌های دوردست آمده‌اند و در آنجا ساکن شده‌اند و مدیریت امور قدس را به دست گرفته‌اند.
بحث و نتایج: در این مقاله، فرآیند شکل‌گیری تابلوی هنری بر پایهٔ هنرسازه‌های بلاغی در شعر مقاومت ایران و فلسطین نشان داده شده و عناصر مهم و برجستهٔ تابلو فنی به‌صورت تطبیقی بررسی شده است. نتیجهٔ به‌دست‌آمده آن است که تابلوهای هنری شعر مقاومت با کمک استعاره، کنایه، تضاد و مقابله، کلاژ و آشنایی‌زدایی‌های تصویری و دیگر ابزارهای زبانی قادر است در ذهن و ضمیر مخاطب تأثیرگذار باشد و بیرون و درون شعر را با هم هماهنگ سازد. تصویرهای شاعر ایرانی، نصرالله مردانی، به تحریک و تشویق رزمندگان به مبارزه و جهاد و زنده نگه‌داشتن یاد شهیدان اختصاص یافته و شعر شاعر فلسطینی، تمیم البرغوثی، بیشتر ناظر بر حسرت وی از دوری قدس و تلاش برای زنده نگه‌داشتن یاد فلسطین در خاطر مسلمانان و فلسطینیان است.
موضوعات
)