چکیده
در نوشتار پیش‌رو تلاش شده تا شعر به‌عنوان یکی از منابع مورد استشهاد نحویان برای توجیه حالت‌های دستوری، بازخوانی و میزان اعتبار الگوهای مورد استشهاد سنجیده شود. محوری‌ترین نکتۀ مورد بحث این است که تمایز میان ساختار شعر و نثر به‌ویژه آنجا که مسئله مربوط به دستور زبان می‌شود اهمیت می‌یابد. نثر به‌دلیل رعایت هنجارهای زبان از اعتبار بیشتری نسبت به شعر برخوردار است و شعر به‌جهت ویژگی‌های خاصی که از لحاظ ترکیبی دارد نمی‌تواند الگوی مناسبی برای استشهاد و استخراج قاعدۀ نحوی باشد. آنچه زبان شعر را تعین ویژه می‌بخشد هنجارگریزی‌های ساختاری و معنایی در شعر است. ادبی بودن یک متن بر پایۀ ساز و کارهایی است که از نگاه فرمالیست‌ها بر بیگانه‌سازی زبان رایج استوار گشته است. بیگانه‌سازی در سطح فرم، زبان عادی را به زبان ادبی اعتلا می‌بخشد. مکانیزم‌هایی مانند: کاربرد وزن و قافیه، ایجاد تقدیم و تاخیر، حذف، افزایش، ابدال و مواردی نظیر آن از جمله ساز و کارهای بیگانه‌سازی در شعر است که در گفتمان نحو عربی در ذیل مقولۀ ضرورت‌های شعری طرح شده است. زبان شعر به‌علت قاعده‌گریزی‌های مکرر و ضرورت‌هایی که با آن مواجه است، نمی تواند الگوی مناسبی را برای استخراج قاعده ارائه دهد. ازاین‌رو می‌بایست مقولۀ شعر را جدا از نثر و گفتار فصیح در نظر گرفت. عدم تفکیک درست میان این دو سطح از زبان در نحو عربی باعث گسترده‌شدن دامنۀ موارد استثناء بر اصل قاعده شده است. این مسئله در نهایت به پیچید‌ه‌ترشدن نحو عربی و ناکارآمدی آن در نظام آموزشی زبان عربی منتهی شده است.
- - ابن رشد، (1971)، تلخیص کتاب ارسطوطالیس فی الشعر، تحقیق محمد سلیم سالم، قاهره: المجلس الاعلی للشوون الاسلامیة القاهره.
- - ابن‌طبا‌طبا، محمد بن احمد، (1982)، عیارالشعر، تحقیق عباس عبد الساتر، بیروت: دارالکتب العلمیة.
- - ابن‌عصفور، ابوالحسن علی بن مومن، (1980)، ضرائرالشعر، تحقیق سید ابراهیم محمد، القاهره: دارالاندلس.
- - ابن‌فارس، احمد، (1980)، ذم الخطا فی الشعر، تحقیق رمضان عبد التواب، قاهره: مکتبة الخانجی.
- - ـــــــــــــ ، (1910)، الصاحبی فی فقه اللغة و سنن العرب فی کلامها، القاهره: المکتبة السلفیة.
- - ابن‌الوهب، أبی الحسین إسحاق بن إبراهیم، (1967)، البرهان فی وجوه البیان، تحقیق احمد مطلوب و خدیجه الحدیثی، بغداد: مکتبة العانی.
- - البغدادی، عبد الله بن عمر، (1997)، خزانة الادب ، تحقیق عبد السلام محمد هارون، القاهره: مکتبة الخانجی، خزانة الادب البغدادی، ج1، ط4.
- - التوحیدی، ابو حیان، (1942)، الامتاع م الموانسة، تصحیح احمد امین و احمد الزین، قاهره: مطبعة التالیف و الترجمة و النشر.
- - جاحظ، عمر بن بحر، (1332)، البیان و التّبیین، مصر: مطبعه الفتوح الادبیه، ج1.
- - الجرجانی، عبد القاهر، (2004)، دلائل الاعجاز، تحقیق محمود محمد شاکر، القاهره: مکتبة الخانجی.
- - حماسه عبداللطیف، (1992)، محمد، اللغة و بناء الشعر، القاهره: مکتبه الزهرا.
- - ــــــــــ ، (1968)، لغة الشعر دراسة فی الضرورات الشعریة، القاهره: دارالشروق.
- - الراجحی، عبده، (1988)، النحو العربی و الدرس الحدیث، مصر: دارالمعرفة الجامعیة.
- - سیبویه، (1990)، الکتاب، بیروت: موسسۀ الاعلمی للمطبوعات، ج 1.
- - سیوطی، جلال‌الدین، (2006)، الاقتراح فی علم اصول النحو، تعلیق محمود سلیمان یاقوت، نام شهر: دارالمعرفة الجامعیة.
- - العسکری، ابوهلال، (1952)، الصناعتین، تحقیق علی محمد البجاوی و محمد ابوالفضل ابراهیم، القاهره: داراحیاء الکتب العربیة.
- - عثمان بن جنی، ابوالفتح، (1952)، الخصائص، تحقیق محمد علی النجار، بیروت: المکتبة العلمیة، ج 3.
- - محمد ویس، احمد، (2002)، ثنائیة الشعر و النثر فی الفکر النقدی، دمشق: منشورات الوزارة الثقافة.
- - المخزومی، مهدی، (1958)، مدرسة الکوفة، مصر: مطبعة المصطفی البابی الحلبی.
- - ایگلتون، تری، (1380)، پیش درآمدی بر نظریه ادبی، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
- - ایوتادیه، ژان، (1378)، نقد ادبی در قرن بیستم، ترجمه مهشید نونهالی، تهران: انتشارات نیلوفر.
- - Bertense, Hans; (2001) literary theory the basics, London: Rutledge publisher.
- - Bennett, Tony; (1989) Formalism and Marxism, London, Rutledge.
- - Rivkin, Julie; & Micheal Ryan;(1998) Literary theory an anthology, Oxford: Blackwell.
- - Stern H.H; (1991) fundamental concepts of language teaching, Oxford: University Press.
)