نویسندگان
1
دانشیار دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین
2
دانشجوی دکتری دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین
,
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
چکیده
جهاد و مقاومت تبلور روح ایمان و آزادگی است که در دو قرن گذشته با ظهور پدیدۀ شوم استعمار، مفهوم آرمانی به خود گرفته است. این مبارزۀ مقدّس دستمایه‌ی هنرنمایی شاعرانی است که نغمه‌سرایی‌شان، شهادتنامۀ پیکرهای خونین ملّت‌هاست. الجزایر و عراق از جمله کشورهایی هستند که آرزوهای ملتشان در دوره‌ای از تاریخ با دست‌های پلید استعمار به یغما رفته است. تاریخ معاصر شاهد صفحه‌ای تاریک و دردناک از ستم‌های استعمار فرانسه در الجزایر و انگلیس در عراق است که نمودِ واقعی آن در سروده‌های پر احساس و واقع‌گرایانۀ شاعرانی چون محّمد العید و معروف الرّصافی قابل مشاهده است. شاعران همعصری که از نزدیک شاهد بیداد استعمارگران در کشور خویش بوده و همانند ملّت خود، بیداد اشغال‌گران را از نزدیک لمس و درک کرده‌اند. در جستار حاضر اشعار سیاسی دو شاعر به روش توصیفی- تحلیلی و به‌صورت تطبیقی بررسی شده که حاوی نتایج مذکور است: دو شاعر با سبکی کلاسیک در اشعار خود از دایرۀ فردیت خارج و به زبان گویای مردم خود مبدل می‌گردند؛ هر دو شاعر از سنت‌های عربی و دینی بهره می‌برند. گرچه اشعار رصافی بیشتر جنبۀ مذهبی و شعر محمد العید بیشتر بر مدار ملّی‌گرایی می‌چرخد، هر دو دارای زبان شعری ساده و به دور از تکلف و تصنع هستند و العید از تشبیهات بیشتری نسبت به رصافی استفاده می‌کند و زبانش تندتر و گزنده‌تر از اوست. معانی شعر هر دو روشن و از عبارات روان و الفاظ آسان تشکیل شده است. قصائد سیاسی دو شاعر، آیینۀ تمام نمای دردها، پیکار، پایداری و جانفشانی مردمان مبارز دو سرزمین است. پیوند ناگسستنی نام دو شاعر با حوادث سیاسی تاریخ معاصر الجزایر و عراق، به‌گونه‌ای است که بیانگر سیر تحوّلات سیاسی دو کشور در زمان اشغالگری بوده و نشانگر ابعاد مبارزاتی و التزام اجتماعی و سیاسی دو شاعر است
- - آیینه وند، صادق، (1372)، پژوهش‌هایی در تاریخ و ادب، تهران: نشر اطلاعات.
- - ابن سمینة، محمد، (1992)، محمد العید آل خلیفة دراسة تحلیلیة لحیاته، الجزایر: دیوان المطبوعات الجامعیة.
- - انصاری، محمود شکیب، (1376)، تطور الادب العربی المعاصر، اهواز: دانشگاه شهید چمران اهواز.
- - بقاعی، ایمان یوسف، (1994)، معروف الرصافی نار أم کلم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- - بیگدلی، علی، (1368)، تاریخ سیاسی و اقتصادی عراق، تهران: مؤسسه مطالعات و انتشارات تاریخی میراث ملل.
- - پاینده، حسین، (1388)، نقد ادبی و دموکراسی، تهران: انتشارات نیلوفر.
- - جلیلی، مهدی، (1347)، سیاست خارجی عراق از پایان جنگ جهانی اوّل تا پایان جنگ جهانی دوّم، تهران: بانک بازرگان.
- - الجمیلی، ع، (1370)، نگاهی به تاریخ سیاسی عراق، ترجمه: محمد حسین زوار کعبه، تهران: انتشارات حوزه هنری تبلیغات اسلامی.
- - حجازی، بهجت السادات، (1387)، نیم نگاهی به شعر مقاومت، نامه‌ی پایداری مجموعه مقالات کنگرۀ ادبیات پایداری به کوشش احمد امیری خراسانی کرمان، صص 73-88.
- - الجیوسی، سلمی خضراء، (2001)، الإتجاهات و الحرکات فی الشعر العربی الحدیث، ترجمه عبد الواحد لؤلؤه، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة.
- - الحسنی، عبدالرزاق، (1920)، الثورة العراقیة الکبری، بیروت: دار الفکر.
- - الحسنی، عبد الرزاق، (1935)، العراق فی دوری الاحتلال و الانقلاب، لبنان: صیدا للنشر و التالیف.
- - خضر، عباس، (1968)، أدب المقاومة، القاهرة: دار الکتاب العربی.
- - دیچز، دیوید، (1366)، شیوه‌های نقد ادبی، ترجمه دکتر غلامحسین یوسفی و محمدتقی صدقیانی، تهران: نشر علمی.
- - الرصافی، معروف، (1986)، دیوان الرصافی، بیروت، لبنان: دارالعوده.
- - الرصافی، معروف، (1953)، دیوان الرصافی، مصر: دار الفکر العربی.
- - الرصافی، معروف، (بی‌تا)، مناهل الادب العربی(مختارات من معروف الرصافی)، بیروت: مکتبة صادر.
- - الریحانی، امین، (1988)، قلب العراق، بیروت: دارالجیل.
- - الزاهری، محمد الهادی، (1926)، شعراء الجزایر فی العصر الحاضر، تونس: المطبعة التونسیة.
- - سعدالله، أبوالقاسم، (1968)، محمد العید آل خلیفة رائد الشعر الجزایری فی العصر الحدیث، مصر: دار المعارف.
- - سعید، علی أحمد، (1978)، الثابت و المتحول، بیروت: دارالعودة، ط1.
- - العبطة، محمود، (1992)، معروف الرصافی حیاته و آثاره و مواقفه، بغداد: دارالشؤون الثقافیة.
- - العید آل خلیفه، محمّد، (2010)، دیوان محمّد العید آل خلیفه، الجزایر: دار الهدی.
- - قدوره، زاهیه مصطفی، (1975)، تاریخ العرب الحدیث، بیروت: دار النهضة العربیة.
- - کالین موکه، داگلاس، (1389)، آیرونی، ترجمه حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
- - کرباسی، رشید، (1373)، «مقاله زبان شعر»، روزنامه اطلاعات، 5 بهمن.
- - ماله، آلبر، ایزدک ژول، (1340)، تاریخ قرن نوزدهم و معاصر، ترجمه حسین فرهودی، تهران: انتشارات ابن‌سینا.
- - نجم، (2009)، «مدخل فی تعریف أدب المقاومة»، مجلۀ ادبیات، http://www.persianstat.com
)