,
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
چکیده
در این جستار هدف آن بوده که نشان داده شود دو تعبیر استعاریِ کلیدی در دیباچۀ رسالة الغفران برآمده از بافت فرهنگیِ ذهن أبوالعلاء است. نگارنده برای رسیدن به این هدف پس از بیرون آوردن استعارههای زبانیِ «دل درخت حَماطَه است» و «دل مار است» و بررسی استعارههای مفهومیِ هر کدام، به کاوش در زیرساختهای فرهنگی هر یک پرداخته تا از رهگذر تحلیل شالودههای فرهنگی، گوشهای از بافت فرهنگی ذهن معری و نگرش او را آشکار سازد و نشان دهد که رشتههای پیوند میان این تعابیر استعاری و فرهنگ چنان در هم تنیده است که فهم درست و کامل آنها بدون آشنایی با زیرساختهای فرهنگیشان میسر نیست. از جمله نتایج این پژوهش آن بوده که ذهن معری در پردازش استعارههای پیشگفته از روایت توراتیِ داستان هبوط آدم، آموزههای اسلامی در این باره که خود انباشته از تعالیم یهودی است و نیز باورهای عامیانۀ مرتبط با پیوند میان مار و درخت حَماطَه و پیوند میان مار و زن تأثیر پذیرفته است.
- ابن‌جنی، أبوالفتح عثمان. (بی‌تا). الخصائص. القاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
- ابن خلکان، شمس الدین أحمد. (1990). وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان.تصحیح إحسان عباس. بیروت: دار صادر.
- ابن درید، أبوبکر محمد. (1987). جمهرة اللغة. تصحیح رمزی منیر بعلبکی. بیروت: دار العلم للملایین.
- ابن رشیق القیروانی، أبو علی. (1981). العمدة فی محاسن الشعر و آدابه. تصحیح محمد محیی الدین عبد الحمید. بیروت: دار الجیل.
- ابن سیده، أبوالحسن علی. (2000). المحکم و المحیط الأعظم. تصحیح عبدالحمید هنداوی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
- ابن طباطبا، أبو الحسن محمد. (بی‌تا). عیار الشعر. تحقیق: عبد العزیز بن ناصر المانع. القاهرة: مکتبة الخانجی.
- ابن المعتز، أبوالعباس عبدالله. (1990). البدیع فی البدیع. بیروت: دار الجیل.
- أبوالعلاء المعری. أحمد. (بی‌تا). رسالة الغفران. تصحیح: عائشة عبدالرحمن (بنت الشاطئ). القاهرة: دار المعارف.
- بیرلین،ج.ف. (1394). اسطوره‌های موازی. ترجمه عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.
- پهلوان، چنگیز. (1388). فرهنگ و تمدن. تهران: نشر نی.
- تاواراتانی،ناهوکو.(1383). متن‌پژوهی ادبی. سمبل مار در متون کلاسیک ادبیات فارسی. شماره21.صص160-147.
- التفتازانی، سعدالدین مسعود. (بی‌تا). المطول. تصحیح أحمد عزو عنایه. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- الجاحظ، أبو عثمان عمرو. (1996). الحیوان. تصحیح عبدالسلام هارون. بیروت: لبنان.
- ــــــ . (1423). البیان و التبیین. بیروت: دار و مکتبة الهلال.
- الجرجانی، عبدالقاهر. (2007). دلائل الاعجاز فی علم المعانی. تصحیح یاسین الأیوبی. بیروت: المکتبة العصریة.
- ــــــــــ . (2009). أسرار البلاغة. تصحیح هـ.ریتر. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- الجوهری، اسماعیل. (1987). الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة. تصحیح أحمد عبد الغفور عطار. بیروت: دارالعلم للملایین.
- الدمیری، کمال الدین محمد. (2003). حیاة الحیوان الکبری. تصحیح أحمد حسن بسج. بیروت: دار الکتب العلمیة.
- دوبوکور، مونیک. (1394). رمزهای زنده جان. ترجمه جلال ستاری. تهران: نشر مرکز.
- الزبیدی، مرتضی. (بی‌تا). تاج العروس من جواهر القاموس. تصحیح گروهی از محققان. بی‌مک: دار الهدایه.
- ساسانی، فرهاد. (1383). استعاره مبنای تفکر و ابزار زیبایی آفرینی. تهران: سوره مهر.
- السواح، فراس. (2002). لغز عشتار، الألوهة المؤنثة أصل الدین و الأسطورة. دمشق: دار علاء الدین.
- الطبری، محمد. (2000). جامع البیان فی تأویل القرآن. تصحیح أحمد محمد شاکر. بی‌مک: مؤسسة الرسالة.
- عبدالرحمن، عائشة. (بی‌تا). الغفران دراسة نقدیة. القاهرة: دار المعارف.
- العسکری، أبوهلال. (1988). جمهرة الأمثال. تصحیح محمد أبو الفضل إبراهیم و عبد المجید قطامش. بیروت: دار الفکر.
- الفراهیدی، خلیل بن احمد. (بی‌تا). العین. تصحیح مهدی المخزومی و إبراهیم السامرائی. بیروت: دار و مکتبة الهلال.
- فرای، نورتروپ. (1379). رمز کل: کتاب مقدس و ادبیات. ترجمه صالح حسینی. تهران: انتشارات نیلوفر.
- القزوینی، جلال الدین محمد. (2000). الایضاح فی علوم البلاغة. تصحیح علی بوملحم. بیروت: دار و مکتبة الهلال.
- کوچسس، زولتان. (1394). استعاره در فرهنگ: جهانی‌ها و تنوع. ترجمه نیکتا انتظام. تهران: سیاهرود.
- لیکاف، جرج و جانسون،مارک. (1394). استعاره‌هایی که با آنها زندگی می‌کنیم. ترجمه هاجر آقاابراهیمی. تهران: نشر علم.
- لوید،ژنویو. (1395). عقل مذکر. ترجمه محبوبه مهاجر. تهران: نشر نی.
- مک‌کال، هنریتا. (1393). جهان اسطوره‌ها (بخش اسطوره‌های بین‌النهرین). ترجمه عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.
- المیدانی، أبوالفضل أحمد. (بی‌تا). مجمع الأمثال. تصحیح محمد محیى الدین عبد الحمید. بیروت: دار المعرفة.
- میلتون، جان. (1379). بهشت گمشده. ترجمه شجاع الدین شفا. تهران: نشر نخستین.
- هاشمی، زهره. (1394). عشق صوفیانه در آینۀ استعاره. تهران: انتشارات علمی.
- هاشمی، زهره و قوام، ابوالقاسم. (1392). جستارهای ادبی. بررسی شخصیت و اندیشه‌های عرفانی بایزید بسطامی بر اساس روش استعارۀ شناختی. شماره 182. صص104-75.
- هاوکس، ترنس. (1395). استعاره. ترجمه فرزانه طاهری. تهران: نشر مرکز.
)