معانی نمادین پرنده و گنجشک در نمایشنامه «گنجشک گوژپشت» محمد ماغوط

کریمی, فاطمه; سیدی, سید حسین

معانی نمادین پرنده و گنجشک در نمایشنامه «گنجشک گوژپشت» محمد ماغوط

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار دانشگاه پیام نور

² استاد دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

پرنده از جمله نمادهایی است که در ادبیات ملل مختلف جهان از جایگاه ویژه ای برخوردار است. این نماد در آئینه ی ادبیات معاصر عربی نیز متجلی است. شاعران و نویسندگان عرب، به دلایل مختلفی، از رمز به عنوان ابزاری برای انتقاد از وضعیت نابسامان جامعه بهره می برند. این مقاله بر آن است تا پس از تبیین مفهوم نماد و بررسی عواملی که منجر به نمادین بودن آثار در ادبیات معاصر می شود، با روش توصیفی – تحلیلی و کتابخانه ای به رمزگشایی یکی از نمایشنامه های معروف محمد ماغوط بپردازد. «گنجشک گوژپشت» چنانکه از نامش پیداست، اثری کاملا نمادین و مشتمل بر مضامین مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است. از مهمترین نمادهای این نمایشنامه که نسبت به بقیه نمادها بسامد بیشتری دارد، گنجشک است. این نماد از اول تا آخر نمایشنامه حضور داشته و در معانی متفاوت و گاه متضاد به کار رفته است. از مهمترین نتایج این پژوهش می توان به غلبه معانی مثبت پرنده بر معانی منفی آن اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

محمد ماغوط- نمایشنامه- رمز یا نماد- پرنده- گنجشک

عنوان مقاله [English]

The symbol of bird and Sparrow in Muhammad al Maghut 's"Humpbacked Bird" theater

نویسندگان [English]

fatemeh karimi ¹
seyed Hossein ²

¹ The Assistant Professor in department of Arabic literature in Payam noor university

² The Professor in department of Arabic literature in Ferdowsi university

چکیده [English]

The Bird symbol has a special place in the literature of various nations. This symbol is also manifested in the mirror of contemporary Arabic literature. Arab poets and writers use symbol as a means of criticize of disorganized situations of society for various reasons.This paper aims to explain the symbol concept and the factors that lead the works of contemporary literature to be symbolic, and decodes the one of Muhammad al Maghut by using descriptive analyses method. "Humpbacked Bird" ; as the name implies; is purely symbolic work that involves the political, social and cultural themes. One of the most important symbols that used in this drama , is sparrow, which is more frequent than other symbols. This symbol is present from beginning to end of drama and often it has different meanings and sometimes opposite cases and the end , overcome the positive means of bird to negative means of that. That is one of important results of this research.

کلیدواژه‌ها [English]

Muhammad al Maghut-theater- symbol
bird
sparrow

مراجع

منابع و مآخذ
أ‌) منابع عربی
- القرآن الکریم
- آدم، لؤی(2001). محمد الماغوط، وطن فی وطن، الطبعه الاولی، دمشق: دارالمدی.
- ابن جعفر، قدامه(1403). نقد النثر، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- ابن منظور(1988). لسان العرب، الطبعه الاولی، بیروت: لبنان: دار احیاء التراث العربی للطباعه و النشر و التوزیع.
- البکری، ولید(2003). موسوعه أعلام المسرح و المصطلحات المسرحیه، الأردن: عمان: دار اسامه للنشر و التوزیع.
- الجندی، درویش(دون تاریخ).الرمزیه فی الأدب العربی، القاهره: دار نهضه مصر للطبع و النشر.
- خفاجی، محمد عبدالمنعم(1992). دراسات الأدب العربی الحدیث و مدارسه، ج2، بیروت: دارالجیل.
- خورشا، صادق(1381). مجانی الشعر العربی الحدیث و مدارسه، الطبعه الاولی، تهران: سمت.
- صویلح، خلیل(2002). محمد ماغوط، کان و اخواتها، الطبعه الاولی، دمشق: دار البلد.
- عنبرالمحامی، محمد عبدالرحیم(1966). المسرحیه بین النظریه و التطبیق، قاهره: دار القومیه.
- الفراهیدی، خلیل احمد(1414). کتاب العین. تحقیق: مهدی المخزومی و ابراهیم السامرائی، تصحیح: أسعد الطیب، الجزء الأول، الطبعة الاولی، قم: انتشارات اسوه(التابعه لمنظمه الاوقاف و الامور الخیریه).
- الفیروزأبادی(1306). القاموس المحیط، الجزء الثانی، بیروت: لبنان: دارالفکر.
- الماغوط، محمد(2006). الأعمال الشعریه، دمشق: دار المدی.
- الماغوط، عیسی(2009). محمد الماغوط، رسائل الجوع و الخوف، الطبعه الاولی، دمشق: دارالمدی للثقافه و النشر.
- الماغوط، محمد(2013). العصفور الأحدب، دمشق: دار المدی.
ب‌) منابع فارسی
- اسکات، درک و حسین مروج همدانی و...(1354). پرندگان ایران، تهران: سازمان حفاظت محیط زیست.
- انوری، حسن(1381). فرهنگ بزرگ سخن، ج4، تهران: سخن.
- بروس میت فورد، میراندا(1388). فرهنگ مصور نمادها و نشانه ها در جهان، ترجمه: ابوالقاسم دادور و زهرا تاران، چاپ اول، تهران: کلهر.
- پورعلی خان، هانیه1380، دنیای اسرارآمیز رنگها، تهران: نشر هزاران.
- پورنامداریان، تقی(1386).رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی:تحلیلی از داستانهای عرفانی– فلسفی ابن سینا و سهروردی. چاپ ششم، تهران:شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- تاجدینی، علی(1382). فرهنگ نمادها و نشانه ها در اندیشه مولانا، چاپ اول، تهران: سروش.
- حافظ، شمس الدین محمد(1375). دیوان، از نسخه محمد قزوینی و دکتر غنی، چاپ هشتم، تهران: انتشارات مهر آئین.
- داد، سیما(1382). فرهنگ اصطلاحات ادبی، ویرایش جدید، چاپ اول، انتشارات مروارید.
- دی، جاناتان و تایلور لسلی1385، روان شناسی رنگ(رنگ درمانی)، ترجمه مهدی گنجی،تهران: ساوالان.
- سعد سلمان، مسعود(1390). دیوان، بر اساس نسخه حکیم اوغلو پاشا، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمد مهیار، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
- سعدی(بیتا). کلیات سعدی، از روی نسخه فروغی و سایر نسخ معتبر، به کوشش: ابوالقاسم حالت، مؤسسه مطبوعات علمی.
- سیرلوت، خوان ادواردو(1389). فرهنگ نمادها، مترجم: مهرانگیز اوحدی، چاپ اول، چاپخانه نیل.
- شفرد، راونا و راپرت(1393).1000نماد، مترجمان: آزاده بیداربخت و نسترن لواسانی، تهران نشر نی.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا(1374). گزیده غزلیات شمس، چاپ نهم، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
- شوالیه، ژان و گربران آلن(1384).فرهنگ نمادها، (اساطیر، رؤیاها، رسوم، ایما و اشاره، اشکال و قوالب، چهره ها، رنگها، اعداد)،ترجمه و تحقیق:سودابه فضایلی، جلدهای 2و4، چاپ دوم، انتشارات جیحون.
- کوپر، جی.سی(1386). فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمه: ملیحه کرباسیان، تهران: فرهنگ نشر نو.
- گلی آیسک، مجتبی(1392). فرهنگ نمادشناسی پرندگان در شعر عرفانی، چاپ اول، مشهد: انتشارات سخن گستر.
- لوشر، ماکس(1369)، روانشناسی رنگها، ترجمه ویدا ابی زاده، تهران: شرکت نشر و پخش ویس.
- منصوری، جمشید(1379). راهنمای صحرایی پرندگان ایران، تهران: ذهن آویز.
- مولوی، جلال الدین محمد بن محمد بلخی(1387). متن کامل مثنوی معنوی، بر اساس نسخه تصحیح شده نیکلسون، قم: نگاه آشنا.
- میرصادقی، جمال و میمنت میرصادقی(1377). واژه نامه هنر داستان نویسی، تهران:کتاب مهناز.
- ناظرزاده کرمانی، فرهاد(1368). نمادگرایی در ادبیات نمایشی، دو جلد، چاپ اول، تهران: انتشارات برگ.
- واحددوست، مهوش(1381). رویکردهای علمی به اسطوره شناسی،چاپ اول، تهران: انتشارات سروش.
- وارینگ، فلیپ(1371). فرهنگ خرافات:عجیب ترین خرافات مردم جهان،ترجمه و گردآوری: احمدحجاران، چاپ اول، چاپخانه موفق.
- هال، جیمز(1387). فرهنگ نگاره ای نمادها در هنر شرق و غرب، مترجم:رقیه بهزادی، چاپ سوم، تهران :فرهنگ معاصر.
- هوهنه گر، آلفرد(1383). نمادها و نشانه ها، مترجم:علی صلح جو، چاپ هشتم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.