نویسندگان
1
استادیار دانشگاه پیام نور
2
استاد دانشگاه فردوسی مشهد
,
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
چکیده
پرنده از جمله نمادهایی است که در ادبیات ملل مختلف جهان از جایگاه ویژه ای برخوردار است. این نماد در آئینه ی ادبیات معاصر عربی نیز متجلی است. شاعران و نویسندگان عرب، به دلایل مختلفی، از رمز به عنوان ابزاری برای انتقاد از وضعیت نابسامان جامعه بهره می برند. این مقاله بر آن است تا پس از تبیین مفهوم نماد و بررسی عواملی که منجر به نمادین بودن آثار در ادبیات معاصر می شود، با روش توصیفی – تحلیلی و کتابخانه ای به رمزگشایی یکی از نمایشنامه های معروف محمد ماغوط بپردازد. «گنجشک گوژپشت» چنانکه از نامش پیداست، اثری کاملا نمادین و مشتمل بر مضامین مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است. از مهمترین نمادهای این نمایشنامه که نسبت به بقیه نمادها بسامد بیشتری دارد، گنجشک است. این نماد از اول تا آخر نمایشنامه حضور داشته و در معانی متفاوت و گاه متضاد به کار رفته است. از مهمترین نتایج این پژوهش می توان به غلبه معانی مثبت پرنده بر معانی منفی آن اشاره کرد.
- منابع و مآخذ
- أ) منابع عربی
- - القرآن الکریم
- - آدم، لؤی(2001). محمد الماغوط، وطن فی وطن، الطبعه الاولی، دمشق: دارالمدی.
- - ابن جعفر، قدامه(1403). نقد النثر، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- - ابن منظور(1988). لسان العرب، الطبعه الاولی، بیروت: لبنان: دار احیاء التراث العربی للطباعه و النشر و التوزیع.
- - البکری، ولید(2003). موسوعه أعلام المسرح و المصطلحات المسرحیه، الأردن: عمان: دار اسامه للنشر و التوزیع.
- - الجندی، درویش(دون تاریخ).الرمزیه فی الأدب العربی، القاهره: دار نهضه مصر للطبع و النشر.
- - خفاجی، محمد عبدالمنعم(1992). دراسات الأدب العربی الحدیث و مدارسه، ج2، بیروت: دارالجیل.
- - خورشا، صادق(1381). مجانی الشعر العربی الحدیث و مدارسه، الطبعه الاولی، تهران: سمت.
- - صویلح، خلیل(2002). محمد ماغوط، کان و اخواتها، الطبعه الاولی، دمشق: دار البلد.
- - عنبرالمحامی، محمد عبدالرحیم(1966). المسرحیه بین النظریه و التطبیق، قاهره: دار القومیه.
- - الفراهیدی، خلیل احمد(1414). کتاب العین. تحقیق: مهدی المخزومی و ابراهیم السامرائی، تصحیح: أسعد الطیب، الجزء الأول، الطبعة الاولی، قم: انتشارات اسوه(التابعه لمنظمه الاوقاف و الامور الخیریه).
- - الفیروزأبادی(1306). القاموس المحیط، الجزء الثانی، بیروت: لبنان: دارالفکر.
- - الماغوط، محمد(2006). الأعمال الشعریه، دمشق: دار المدی.
- - الماغوط، عیسی(2009). محمد الماغوط، رسائل الجوع و الخوف، الطبعه الاولی، دمشق: دارالمدی للثقافه و النشر.
- - الماغوط، محمد(2013). العصفور الأحدب، دمشق: دار المدی.
- ب) منابع فارسی
- - اسکات، درک و حسین مروج همدانی و...(1354). پرندگان ایران، تهران: سازمان حفاظت محیط زیست.
- - انوری، حسن(1381). فرهنگ بزرگ سخن، ج4، تهران: سخن.
- - بروس میت فورد، میراندا(1388). فرهنگ مصور نمادها و نشانه ها در جهان، ترجمه: ابوالقاسم دادور و زهرا تاران، چاپ اول، تهران: کلهر.
- - پورعلی خان، هانیه1380، دنیای اسرارآمیز رنگها، تهران: نشر هزاران.
- - پورنامداریان، تقی(1386).رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی:تحلیلی از داستانهای عرفانی– فلسفی ابن سینا و سهروردی. چاپ ششم، تهران:شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- - تاجدینی، علی(1382). فرهنگ نمادها و نشانه ها در اندیشه مولانا، چاپ اول، تهران: سروش.
- - حافظ، شمس الدین محمد(1375). دیوان، از نسخه محمد قزوینی و دکتر غنی، چاپ هشتم، تهران: انتشارات مهر آئین.
- - داد، سیما(1382). فرهنگ اصطلاحات ادبی، ویرایش جدید، چاپ اول، انتشارات مروارید.
- - دی، جاناتان و تایلور لسلی1385، روان شناسی رنگ(رنگ درمانی)، ترجمه مهدی گنجی،تهران: ساوالان.
- - سعد سلمان، مسعود(1390). دیوان، بر اساس نسخه حکیم اوغلو پاشا، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمد مهیار، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
- - سعدی(بیتا). کلیات سعدی، از روی نسخه فروغی و سایر نسخ معتبر، به کوشش: ابوالقاسم حالت، مؤسسه مطبوعات علمی.
- - سیرلوت، خوان ادواردو(1389). فرهنگ نمادها، مترجم: مهرانگیز اوحدی، چاپ اول، چاپخانه نیل.
- - شفرد، راونا و راپرت(1393).1000نماد، مترجمان: آزاده بیداربخت و نسترن لواسانی، تهران نشر نی.
- - شفیعی کدکنی، محمدرضا(1374). گزیده غزلیات شمس، چاپ نهم، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
- - شوالیه، ژان و گربران آلن(1384).فرهنگ نمادها، (اساطیر، رؤیاها، رسوم، ایما و اشاره، اشکال و قوالب، چهره ها، رنگها، اعداد)،ترجمه و تحقیق:سودابه فضایلی، جلدهای 2و4، چاپ دوم، انتشارات جیحون.
- - کوپر، جی.سی(1386). فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمه: ملیحه کرباسیان، تهران: فرهنگ نشر نو.
- - گلی آیسک، مجتبی(1392). فرهنگ نمادشناسی پرندگان در شعر عرفانی، چاپ اول، مشهد: انتشارات سخن گستر.
- - لوشر، ماکس(1369)، روانشناسی رنگها، ترجمه ویدا ابی زاده، تهران: شرکت نشر و پخش ویس.
- - منصوری، جمشید(1379). راهنمای صحرایی پرندگان ایران، تهران: ذهن آویز.
- - مولوی، جلال الدین محمد بن محمد بلخی(1387). متن کامل مثنوی معنوی، بر اساس نسخه تصحیح شده نیکلسون، قم: نگاه آشنا.
- - میرصادقی، جمال و میمنت میرصادقی(1377). واژه نامه هنر داستان نویسی، تهران:کتاب مهناز.
- - ناظرزاده کرمانی، فرهاد(1368). نمادگرایی در ادبیات نمایشی، دو جلد، چاپ اول، تهران: انتشارات برگ.
- - واحددوست، مهوش(1381). رویکردهای علمی به اسطوره شناسی،چاپ اول، تهران: انتشارات سروش.
- - وارینگ، فلیپ(1371). فرهنگ خرافات:عجیب ترین خرافات مردم جهان،ترجمه و گردآوری: احمدحجاران، چاپ اول، چاپخانه موفق.
- - هال، جیمز(1387). فرهنگ نگاره ای نمادها در هنر شرق و غرب، مترجم:رقیه بهزادی، چاپ سوم، تهران :فرهنگ معاصر.
- - هوهنه گر، آلفرد(1383). نمادها و نشانه ها، مترجم:علی صلح جو، چاپ هشتم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
)