,
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
چکیده
یکی از مقولههای کلیدی در دانش معنیشناسی جهت تعیین معنای دقیق واژگان، مطالعهی حوزههای معنایی است. از این روش میتوان برای فهم بهتر قرآن کریم بهره برد. این پژوهش با روش تحلیلی و توصیفی واژگان همنشین «صَدّ» و با هدف تبیین حوزهی معنایی «صَدَّ» و معناشناسی درزمانی و همزمانی واژهی «صدید» در قرآن کریم انجام شده و در پی پاسخ به این سؤالات است: 1- واژهی «صدّ» با کدام حوزههای معنایی ارتباط دارد؟ 2-کدام یک از واژگان مجاور«صد» در تعیین حوزهی معنایی آن نقش برجستهتری ایفا مینماید؟ 3-کدام واژگان همنشین در تبیین معنای «صدید» نقش قابل ملاحظهای دارند؟ با تحلیل واژگان همنشین مشخص شد که واژهی «صَدَّ» به حوزهی معنایی کفر، ظلم، نفاق، فسق و ضلالت تعلق و با آنها تعامل و رابطه ی معنایی دارد.کافران، منافقان و ظالمان به عنوان همنشینهای فاعلی، نقشی تعیین کننده در تبیین حوزهی معنایی «صَدَّ» ایفا میکنند.کفر از میان این واژگان به عنوان همنشین تقدمی، نقش چشمگیرتری دارد. این پژوهش علاوه بر تعیین حوزهی معنایی «صدَّ» به معناشناسی درزمانی و همزمانی واژهی «صدید» مشتق از مادهی«صَدَّ» در قرآن کریم نیز پرداخته است. بررسی واژگان همنشین و جانشین صدید نشان داد که کلمهی «صدید» در سطح روابط همنشینی با کلمات خَابَ، جبّار، عنید، یُسقَی، ماء، یَتَجَرَّعُ و یأتی و در سطح روابط جانشینی با واژگان حمیم و غسّاق ارتباط معنایی دارد. با تحلیل همنشینها و جانشینهای «صدید» نیز مشخص شد که صدید ارتباط عمیقی با حوزههای معنایی کفر، عذاب و جهنم دارد.
- - القرآن الکریم، مترجم: محمد مهدی فولادوند، تهران: دار القرآن الکریم، 1376ش.
- - نهج البلاغه، ترجمه: محمد دشتی، چاپ سوم، مشهد: به نشر، 1382ش.
- - ابن سیده، علی بن اسماعیل، المحکم و المحیط الأعظم، الطبعة الاولی، بیروت: دار الکتب العلمیة، 2000م.
- - ابن الطفیل، عامر، الدیوان، بیروت: دار صادر، 1979م.
- - ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، الدار التونسیة للنشر، بی‌تا.
- - ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1422ه.
- - ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1419 ه.
- - ایزوتسو، توشیهیکو، خدا و انسان در قرآن، ترجمه: احمد آرام، چاپ نهم، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1393ش.
- - بلخی، مقاتل بن سلیمان، الوجوه و النظائر فی القرآن العظیم، الطبعة الاولی، دبی: مرکز جمعه الماجد للثقافة و التراث، 2006م.
- - پالمر، فرانک ر، نگاهی تازه به معنی شناسی، ترجمه: کورش صفوی، چاپ ششم، تهران: نشر مرکز، 1391ش.
- - جوهری، ابونصر اسماعیل، تاج اللغة و صحاح العربیة، القاهره: دار الحدیث، 2009م.
- - دهقانپور، علیرضا و ژیلا بخشی، معناشناسی احسان در قرآن، پژوهشنامه‌ی معارف قرآنی، ش17، 1393 ش.
- - ذبیانی، نابغه، الدیوان، بیروت: دار صادر، 1963م.
- - راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار العلم و الدار الشامیة، 1412ق.
- - روبینز،آر، اچ، تاریخ مختصر زبان شناسی، ترجمه: محمد علی حق شناس، تهران: نشر مرکز، 1384ش.
- - زبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس فی شرح القاموس،کویت: التراث العربی، 1994م.
- - زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، الطبعة الثالثة، بیروت:دار المعرفة، 2009م.
- - سامرائی، فاضل صالح، لمسات بیانیة فی نصوص من التنزیل، الطبعة الثالثة، عمان: دار عمار للنشر، 2003م.
- - صابونی، محمد علی، صفوة التفاسیر، الطبعة الرابعة، بیروت: دار القرآن الکریم، 1981م.
- - صادقی، هادی و شعبان نصرتی، الگوی تفکر قرآنی بر اساس معناشناسی همزمانی، فصلنامه‌ی علمی – پژوهشی ذهن، ش48، 1390ش.
- - صالح، صبحی، مباحث فی علوم القرآن، الطبعة العاشرة، بیروت: دار الملایین، 1977م.
- - صفوی،کوروش، درآمدی بر معنا شناسی، چاپ پنجم، تهران: سوره مهر، 1392ش.
- - طبری، محمد بن جریر، تفسیر الطبری جامع البیان عن تأویل آی القرآن، الطبعة الاولی، القاهره: دار هجر، 2001م.
- - عامری، لبید بن ربیعه، الدیوان، الطبعة الاولی، بیروت: دار الکتاب العربی، 1993م.
- - عبسی، عنترة بن شداد، الدیوان، بیروت: مطبعة الآداب، 1893م.
- - عسکری، ابوهلال، الفروق اللغویة، القاهره: دار العلم و الثقافة، بی‌تا.
- - عسکری، ابو هلال، الوجوه و النظائر، الطبعة الاولی، القاهره: مکتبة الثقافة الدینیة،2007م.
- - فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، بیروت: دار الکتب العلمیة، 2003م.
- - فیروزآبادی، مجد الدین، القاموس المحیط، قاهره: دار الحدیث، 2008م.
- - قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1307ش.
- - قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، الطبعة الاولی، بیروت: مؤسسة دار الرسالة، 2006م.
- - کندی، امرؤالقیس بن حجر،الدیوان، الطبعة الخامسة، بیروت: دار الکتب العلمیة، 2004م.
- - گیررتس، دیرک، نظریه‌های معناشناسی واژگانی، مترجم: کورش صفوی، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی، 1393ش.
- - مختار عمر، احمد، علم الدلالة، الطبعة الخامسة، القاهرة: عالم الکتب، 1998م.
- - مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه، 1360ش.
- - مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1374ش.
)