سبک شناسی خطبه 87 نهج البلاغه بر اساس رویکرد ساختارگرایی

پرنوش, اشرف; صدقی, حامد

سبک شناسی خطبه 87 نهج البلاغه بر اساس رویکرد ساختارگرایی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دانشگاه خوارزمی

² عضوهیات علمی دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده

نهج البلاغه بعد از قرآن کریم از ارزشمندترین متون دینی به شمار می آید و پژوهشگران سعی در بررسی آن از ابعاد مختلف علمی وادبی نموده‌اند، زیرا این کتاب در بردارنده سخنان گرانبهای امام علی (ع) است که در اوج فصاحت وبلاغت قرار دارد وموضوعات مختلفی را در قالب بهترین الفاظ وبه صورتی هنرمندانه بیان کرده‌است. خطبه 87 نهج البلاغه یکی از زیباترین خطبه هایی است که از محبوب ترین بندگان خداوند وتوصیف ویژگی های آنان سخن می گوید ووجه تمایز شان رابا فاسقان وجاهلان بیان می دارد. در این مقاله سعی بر این است به شیوه توصیفی– تحلیلی واز منظر سبک‌شناسی ساختارگرا به بررسی خطبه 87نهج البلاغه در سطحهای فکری، آوایی، نحوی، بلاغی(دلالی) بپردازد و زیبایی های سبک امام (ع) را در بیان اندیشه هایش نشان دهد. یافته‌های پژوهش بیانگر این است که سطوح سه گانه آوایی، نحوی وبلاغی به صورتی منسجم وبه هم‌پیوسته افکار واندیشه‌های امام (ع) را بیان می کند ودر راستای سطح فکری در حرکت هستند. سطح آوایی با موسیقی‌ای که به واسطه تکرار حروف وسجع وجناس ایجاد کرده است از یک سو سبب انتقال این مفاهیم شده‌است واز سوی دیگرسطح نحوی با جمله های خبریه و فزونی جمله فعلیه وتتابع اضافات وادات همپایه ساز سبب بیان معنا ومقصود مورد نظر امام علی (ع) به مخاطب گردیده است؛ همچنین سطح بلاغی نیز با صنایع لفظی وبدیعی به زیباتر شدن کلام ودرک معنای مورد نظر امام (ع) کمک کرده است ولفظ در خدمت معنای مورد ایشان قرار گرفته‌است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

سبک شناسی خطبه 87 نهج البلاغه بر اساس رویکرد ساختارگرایی

نویسندگان [English]

ashraf parnoosh ¹
حامد صدقی ²

¹ kharazmi university

² عضوهیات علمی دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده [English]

نهج البلاغه بعد از قرآن کریم از ارزشمندترین متون دینی به شمار می آید و پژوهشگران سعی در بررسی آن از ابعاد مختلف علمی وادبی نموده‌اند، زیرا این کتاب در بردارنده سخنان گرانبهای امام علی (ع) است که در اوج فصاحت وبلاغت قرار دارد وموضوعات مختلفی را در قالب بهترین الفاظ وبه صورتی هنرمندانه بیان کرده‌است. خطبه 87 نهج البلاغه یکی از زیباترین خطبه هایی است که از محبوب ترین بندگان خداوند وتوصیف ویژگی های آنان سخن می گوید ووجه تمایز شان را با فاسقان وجاهلان بیان می دارد. در این مقاله سعی بر این است به شیوه توصیفی– تحلیلی واز منظر سبک‌شناسی ساختارگرا به بررسی خطبه 87 نهج البلاغه در سطحهای فکری، آوایی، نحوی، بلاغی(دلالی) بپردازد و زیبایی های سبک امام (ع) را در بیان اندیشه هایش نشان دهد. یافته‌های پژوهش بیانگر این است که سطوح سه گانه آوایی، نحوی وبلاغی به صورتی منسجم وبه هم‌پیوسته افکار واندیشه‌های امام (ع) را بیان می کند ودر راستای سطح فکری در حرکت هستند. سطح آوایی با موسیقی‌ای که به واسطه تکرار حروف وسجع وجناس ایجاد کرده است از یک سو سبب انتقال این مفاهیم شده‌است واز سوی دیگرسطح نحوی با جمله های خبریه و فزونی جمله فعلیه وتتابع اضافات وادات همپایه ساز سبب بیان معنا ومقصود مورد نظر امام علی (ع) به مخاطب گردیده است؛ همچنین سطح بلاغی نیز با صنایع لفظی وبدیعی به زیباتر شدن کلام ودرک معنای مورد نظر امام (ع) کمک کرده است ولفظ در خدمت معنای مورد ایشان قرار گرفته‌است.

کلیدواژه‌ها [English]

نهج البلاغه
خطبه 87
سبک شناسی
ساختار گرایی

مراجع

قرآن کریم
ابن منظور، محمدبن مکرم، (بی تا)، لسان العرب، بیروت: دارالصادر.
ابن میثم بحرانی، میثم بن علی،(1370)، شرح نهج البلاغه (ابن میثم)، ترجمه سید محمد صادق عارف. ج 3، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی.
الأسدی، عادل حسن، (2006)، من بلاغة الإمام علی(ع) فی نهج البلاغه، چاپ اول،، قم: المحبین.
اسکلولز، رابرت، (1379) درامدی برساختارگرایی در ادبیات، ترجمه فرزانه طاهری. تهران: انتشارات اگاه.
اقبالی، حسن پور، عباس، مهوش، (1395)، نگاهی سبک شناسانه به خطبه متقین، فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه، شماره 14: صص128-110.
امامی، نصرالله، (1382)، ساخت گرایی ونقد ساختاری، چاپ اول، اهواز: نشر رسش،
بدوی، أحمد أحمد، (بی تا)، أسس النقد الأدبی عند العرب، مصر: دار النهضة.
جرجانی، عبدالقاهر، (1361)، اسرار البلاغه، ترجمه جلیل تجلیل، تهران: وزارت معارف.
حسان، تمام، (1998)، اللغة العربیه معناها ومبناها، چاپ سوم، قاهره: عالم الکتب.
حیدر، فرید عوض، (1999)، علم الدلالة دراسة نظریة وتطبیقیة، قاهره: مکتبة النهضة المصریه القاهره.
خضری ودیگران، علی، (1395)، نگاهی سبک شناختی به سوره یس با تکیه بر دیدگاه های ساختارگرایی، فصلنامه پژوهش های ادبی-قرآنی، شماره 1، صص114-90.
سلیمی، علی، أحمدی، محمد نبی، (2010)، الأدب وعناصره الجمالیة. مجلّة اللغة العربیّة وآدابها، شماره 10: صص79-59.
شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1391)، رستاخیز کلمات، چاپ دوم، تهران: سخن.
شمیسا، سیروس، (1373)، کلیات سبک شناسی، تهران: ا نتشارات فردوس.
عباس، حسن، (1998)، خصائص الحروف العربیه ومعانیها، دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
عرفان، حسن، (1389)، ترجمه وشرح جواهر البلاغه، قم: بلاغت.
علوی مقدم، مهیار، (1381)، نظریه های نقد ادبی معاصر صورتگرایی وساختارگرایی، چاپ دوم، تهران: انتشارات سمت.
عمرانپور، محمدرضا، (1384)، ساخت های همپایه ونقش زیبا شناختی آن در کلیله ودمنه، دوفصلنامه پژوهش زبان وادبیات فارسی، شماره5: صص146-121.
فتوحی، محمود، (1390)، سبک شناسی، نظریه ها، رویکردها وروش ها، تهران: انتشارات سخن.
فضل،صلاح، (1968)، علم الأسلوب مبادئه وإجراءاته، قاهرة: مؤسسة مختار.
قائمی، مرتضی، (1388)، سیری در زیبایی های نهج البلاغه، چاپ اوّل، قم: انتشارات ذوی القربی.
کلینی، ابوجعفر محمدبن یعقوب بن اسحاق کافی، (1387)، الکافی الأصول والروضۀ، ج1، تهران: دارالمکتبۀ الاسلامیۀ للنشر والتوزیع.
گلی، حسین، رضایی هفتادر، غلامعباس، (1391)، نقد ساختارگرایی درگذر نظریه وتطبیق، پژوهشنامه نقد ادبی، شماره2 : صص126-107.
لطفی پور ساعدی، کاظم، (1371)، درآمدی به سخن کاوی، مجله زبان شناسی، شماره 17: صص39-9.
محمد قاسمی، حمید، (1387)، جلوه هایی از هنر تصویر آفرینی در نهج البلاغه، تهران: شرکت انتشارات علمی وفرهنگی.
مشکاة الدینی، مهدی،(1373)، سیر زبان شناسی، چاپ اول، مشهد: مؤسسه چاپ وانتشارات دانشگاه فردوسی.
مقیاسی وفراهانی، (1393)، سبک شناسی لایه ای در «خطبه 27» نهج البلاغه، فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه، شماره 7: صص62-39.
نظری ودیگران، علی، (1393)، سبک شناسی خطبه اشباح، فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه، شماره8: صص45-21.
نظری، علیرضا، (1392)، کارکرد ادات ربطی در انسجام بخشی به خطبه های نهج البلاغه، فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه، شماره3: صص54-33.
وارد، گلن، (1384)، پست مدرنیسم، ترجمه قادر فخر رنجبری وابوذر کرمی، تهران: ماهی.
وحیدیان کامیار، تقی، (1374)، وزن وقافیه شعر فارسی، ج4، تهران: مرکز چاپ دانشگاهی.